اصول مقاله نویسی علمی ویژه رشته‌های حوزه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل (کتاب الکترونیک))

اصطلاحات رایج در مقاله نویسی

 

ناشر(Publisher):

آنکه عهده دار چاپ، پخش و توزیع کتاب و مجله و دیگر مطبوعات است.

 

ژورنال(Journal):

همان مجله است که ممکن است دو سالنامه، سالنامه، دو فصلنامه، فصلنامه، ماهنامه، هفته نامه، دو هفته نامه باشد ولی این عبارت در بیان آکادمیک ایران بیشتر بیانگر مجلات خارجی است! به طور کلی هر چه تعداد شماره‌های یک ژورنال کمتر باشد شانس پذیرش مقالات کمتر می‌شود و بر عکس. بنابراین تنها در صورتی مقاله خود را به سالنامه یا دو سالنامه ارسال کنید که یقین داشته باشید حرفی برای عرضه دارد.

 

Volume number:

شماره‌ی سالِ انتشارِ یک مجله را مشخص می‌کند.

 

Issue number:

شماره‌ی مجله، در یک سال مشخص می‌باشد.

 

Number:

تعداد کل شماره‌های یک مجله را مشخص می‌کند.

مثال: Volume number: 2 ، Issue number: 2 ، Number: 6 ، به این معنی است که این مجله در سال دوم انتشار خود می‌باشد که دومین شماره را نیز در این سال چاپ کرده است و در مجموع تا به حال 6 شماره چاپ کرده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

ویراستار(Editor):

ویراستار کسی که اثر یا مجموعه آثار یا مقالاتی را که از آن خودش نیست برای انتشار آماده می‌کند.

 

ویراستاری(Editing):

ویراستاری یعنی تصحیح، توضیح، انتخاب و تجدید نظر یک اثر به نحوی که از آن، متنی مستند پدید آید.

 

نویسنده(Author):

نویسنده، شخصی است که مسئولیت مستقیم پدید آوردن آن اثر را داشته باشد.

 

استناد(Citation):

بیان کننده تعداد ارجاعاتی است که در یک دوره زمانی خاص به یک مقاله یا ژورنال داده می شود.

 

الگو(Template):

که قالب(Format) نیز گفته می شود. نگارش مقاله برای هر کنفرانس یا ژورنال باید از الگوی واحدی پیروی کند، تا ظاهر تمامی مقالات منتشر شده در آنها به صورت یکسان باشد. قالب مقاله معمولا به صورت فایل MS Word قابل دسترسی است و یا نحوه نگارش آن در سایت نگاشته می شود.

 

سابمیت (Submit):

یعنی ارسال مقاله به یک ژورنال! این اصطلاح خیلی نشان نمی‌دهد که شما مقاله نویس هستید!! هر کسی می‌تواند مقاله سابمیت کند مهم بقیه ماجراست! یعنی اگر شما20 مقاله سابمیت کرده باشید، این اصلاً به معنای توان بالای علمی شما نیست! این یعنی مقاله‌تون رو فرستادید همین و بس! البته اگر مقاله‌ای توسط استاد شما یا زیر نظر استاد شما ارسال شده باشد برای جلسه دفاع پایان نامه نمره مثبت دارد چون هیچ استادی مقاله بدون محتوا سابمیت نمی‌کند. فرایند سابمیت مقاله نسبت به هر ژورنال متفاوت است. مثلا الزویر از سیستم سایت خود استفاده می‌کند و برخی ژورنال‌های دیگر ایمیل را ترجیح می‌دهند.

 

 

منیو اسکریپت (manuscript):

یا دست‌نویس همان مقاله شما است که هنوز در جایی مورد چاپ قرار نگرفته است. وقتی مقاله‌یا دست‌نویس شما مورد داوری قرار گرفته و چاپ شد می‌توان با آن paper  یا article  گفت.

 

منیو اسکریپت نامبر (manuscript NO):

شماره دست‌نویس ارسالی می‌باشد. وقتی شما مقاله خود را به ژورنال سابمیت می‌کنید کدی به مقاله شما اختصاص می‌یابد و شما جهت پیگری‌های بعدی قبل از هر چیز باید این کد یا شناسنامه مقاله را گزارش کنید.

 

 

 

ادیتور(Editor):

شخصی است که اداره مدیریت ژورنال را برعهده دارد. ادیتور مقالات شما را برای بررسی علمی به یک، دو، سه چهار نفر که پتانسیل بررسی مقاله شما را دارند (و اصطلاحا داور گفته میشود) ارسال می‌کند و از آنها می‌خواهد که نظرشان را درباره مقاله شما بگویند.

 

ویت ادیتور (With Editor):

زمانی که مقاله شما به دست ادیتور رسیده باشد و ادیتور به دنبال شخص و یا اشخاصی می‌گردد تا داوری مقاله شما را قبول کنند.

 

آندر ریویوو (Under Review):

زمانی که مقاله شما زیر دست داورها است و آنها مشغول بررسی و داوری مقاله شما هستند.

 

ریفرینگ یا ریفرکردن (Refereeing):

یعنی همان داوری کردن. در این مرحله مقاله شما توسط داور (referee) یا داوران مورد داوری قرار می‌گیرد. این اصطلاح در برخی از ژورنال‌ها معادل همان  Review یا بررسی کردن است.

 

ریوایز (Revise):

این اصطلاح بر دو نوع است!

مینور ریوایز (Minor Revise) و ماژور ریوایز (Major Revise). همانطور که از اسم‌ها مشخص است مینور یعنی زیاد ایراد نگرفتن از مقاله‌ و ماژور یعنی زیاد ایراد گرفتن! در ماژور ریوایز یا اصلاحات اساسی ممکن است مقاله شما بعد از اصلاحات، مجددا به داور جهت تایید اصلاحات صورت گرفته ارسال گردد. ولی در مینور ریوایز معمولا اصلاحات توسط مدیر یا کارشناس اجرایی مورد بررسی قرار می‌گیرد. بنابراین همیشه و حتما بخش‌های اصلاح شده را با رنگ دیگر مشخص سازید.

 

ریسابمیت (Resubmit):

این در واقع همان ریوایز است زمانی که مقاله شما ایرادات زیادی داشته است، با این تفاوت که وقتی مقاله شما ریوایز می‌خورد (حالا چه مینور و چه ماژور) بعد از اینکه شما ایرادات را رفع کردید دیگر مقاله شما برای داوری مجدد ارسال نمی‌شود اما وقتی که مقاله شما رسابمیت می‌خورد متاسفانه شما باید ایرادات را رفع کنید و مقاله را دوباره بفرستید و این یعنی اینکه مقاله شما بار دیگر باید کاملا و دقیق داوری بشود. البته معمولا داورها می‌گویند شما می‌توانید این مقاله را دوباره برای خودمان ریسابمیت کنید اما می‌توانید برای ژورنال‌های دیگر هم بفرستید (میل خودتون).

 

اکسپت (Accept):

زمانی که مقاله شما پذیرفته شده باشد اصطلاحاً گفته میشود که مقاله شما اکسپت شده است.

 

ریجکت (Reject):

زمانی که مقاله شما در مجله مورد نظرتان پذیرش نشده است. البته این بدین معنا نیست که مقاله شما سطح علمی قابل قبولی ندارد و ممکن است به دلیل‌های دیگری باشد برای مثال ممکن است شما مقاله برای ژورنال مناسبی نفرستادید. قبل از ارسال مقاله حتما بخش scope  مجله را مطالعه کنید و در صورتی مقاله خود را به آن ژورنال ارسال کنید که متناسب با اهداف و قلمرو مجله باشد. این قسمت بحث زیادی دارد و انتخاب مجلات مناسب برای مقالات بسیار تخصصی و حتی یک هنر است و متاسفانه حتی بسیاری از اساتید به این هنر مسلط نیستند.

 

انصراف(With draw):

مرحله ای که نویسنده مقاله به هر دلیلی تصمیم به باز پس گیری مقاله از کنفرانس و یا ژورنال قبل از چاپ آن می کند. این کار معمولا رایج نیست و بوسیله ارسال ایمیل انجام می شود، اما امکان دارد اساسا ژورنال ها چنین مسأله ای را (مخصوصا پس از ارسال به داور) قبول نکنند و یا برخوردهای سختگیرانه ای(قرار دادن اسم نویسنده در لیست سیاه و...) داشته باشند.

 

(Science Citation Index) :SCI

به معنای نمایه استنادی علوم می‌باشد، که پوشش موضوعی آن شامل علوم محض، علوم کاربری، پزشکی، دامپزشکی، کشاورزی و برخی دیگر از رشته‌ها است یکی از بخش‌های مهم پایگاه اطلاعاتی آی.اس.آی می‌باشد.

 

 

SSCI (Social Science Citation Index):

به معنای نمایه استنادی علوم اجتماعی، که پوشش آن رشته‌های مختلف علوم اجتماعی است. این نمایه نیز یکی از بخش‌های پایگاه اطلاعاتی آی.اس.آی می‌باشد.

 

AxHCI(Arts Humanities Citation Index):

به معنای نمایه استنادی هنر و علوم انسانی می‌باشد، که چنانکه از نام آن برمی‌آید پوشش موضوعی آن رشته‌ها و گرایش‌های مربوط به هنر و علوم انسانی است. این نمایه نیز بخشی از پایگاه اطلاعاتی آی.اس.آی می‌باشد.

 

JCR(Journal Citation Reports):

به معنای گزارش‌های استنادی مجلات می‌باشد و به طور کلی نمایه‌ای سالانه از مجلات دارای رتبه آی.اس.آی است که توسط شرکت تامسون در مورد مقایسه و ارزیابی مجلات ارائه می‌شوند را در بر دارد که در ماه ژوئن هر سال منتشر می‌شود. این نمایه یکی از بخش‌های پایگاه اطلاعاتی آی.اس.آی می‌باشد که بوسیله آن می‌توان مجلات کلیدی را مشخص کرد، همچنین نویسندگان را در تعیین مجله‌هایی که تحقیقات مورد علاقه آنان را منتشر می‌سازند و نیز در این باره که مقاله‌های خود را در کدام مجله یا مجلات چاپ نمایند کمک نماید. به ناشران در کسب آگاهی از اینکه نتایج تحقیقات چاپ شده در مجلات آنها تا چه حد و به وسیله کدام مجله یا مجله‌ها مورد استناد قرار گرفته است، همچنین به کتابداران در انتخاب و اتخاذ تصمیم درباره حفظ و نگهداری نشریات با اهمیت و انتخاب بهترین مجلات برای استفاده کنندگان از کتابخانه.

 

شماره استاندارد بین‌المللی پیایندها (شاپا) یا ISSN (International Standard Serial Number):

شماره هشت رقمی منحصر به ‌فردی است که برای مشخص کردن یک نشریه دوره‌ای چاپی یا الکترونیکی به کار می‌رود. این استاندارد توسط سازمان بین‌المللی استانداردسازی تحت نام ایزو ۳۲۹۷ در سال ۱۹۷۵ تبیین شده است.

 

شماره استاندارد بین المللی کتاب (شابک) یا ISBN(International Standard Book Number):

شابک، شماره استاندارد شناسایی بین‌المللی است که به کتاب‌های منتشرشده منسوب می‌شود. این استاندارد در سال ۱۹۶۶ در کشور انگلیس توسط صنف کتابداران پایه‌گذاری شد. این شناسه از سال ۱۹۶۰ تا پایان سال ۲۰۰۷ ده‌رقمی بوده‌است، و از آغاز این سال، برای افزایش دامنه اختصاص شناسه، سیزده ‌رقمی شده‌است. شابک را در زبان‌هایی که از خط لاتین استفاده می‌کنند با سرواژه "ISBN" نشان می‌دهند. شابک در ایران زیر نظر مؤسسۀ خانه کتاب ایران تعیین و مدیریت می‌شود.

 

شناسه دیجیتال اشیاء (اسناد) یا DOI  (Digital Object Identifier):

شناسه دیجیتال، یک کد عددی است که همانند اثر انگشت برای هر مقاله بی همتاست. این کد همانند بارکد برای شناسایی محصولات آنلاین بکار برده می‌شود. بطور خلاصه DOI بطور بی همتا و انحصاری مختص هر مقاله می‌باشد و کلید اصلی ارتباط این محصول آنلاین با سایر محصولات آنلاین (در اینجا سایر مقالات) در دنیای مجازی محسوب می شود. ناشران برای ارتقا شاخصهای کیفی و کمی مقالات خود با کسب این کد عملا قسمت عمده‌ای از مراحل ارتقا مجله و افزایش شانس نمایه سازی را انجام می‌دهند. DOI یک رشته عدد است که بطور انحصاری به هر نوشته آنلاین تعلق میگیرد. این کد به یک لینک دایم اینترنتی بطور ابدی و فناناپذیر متصل میباشد. DOI  یک کد شامل حروف و اعداد می‌باشد که از دو بخش تشکیل شده است (یک پیشوند و یک پسوند) که با یک اسلش از همدیگر جدا می‌شوند. پیشوند مشحص کننده‌ی ثبت نام کننده می‌باشد و پسوند که توسط ثبت نام کننده تعیین می‌شود مشخص کننده نوشته‌ی خاص می‌باشد. کد DOI می‌تواند برای متون (مجلات،کتاب‌ها، کتابچه‌های خلاصه مقاله و مقالات)، صداها، تصاویر و یا حتی نرم‌افزار ها نیز استفاده شود. از مزایای DOI برای مقالات می‌توان به داشتن شناسه دایمی در همه مقالات، جذب ترافیک بیشتر و موثرتر به مقالات، تبدیل منابع به ابرلینک یا Hyperlink، جلوگیری از خطاهای انسانی یا ماشینی در نگارش منبع یا Reference، شمارش واقعی تعداد ارجاعات به مقالات و متعاقب آن محاسبه واقعی قدرت نفوذ یا Impact Factor برای مجلات، و ارتقا شاخص واقعی علم سنجی (scientometrics) محققین و مالکین حقوقی مقالات همانند دانشگاه‌ها اشاره کرد.

کدORCID(Open Researcher and Contributor ID):

ORCID یک کد شامل حروف و اعداد (16 کاراکتر) می‌باشد که به هر نویسنده به صورت اختصاصی تعلق می‌گیرد. هدف از ارائه این سرویس فراهم کردن شناسه مشخص برای هر نویسنده آزاد می‌باشد. این کد دائمی است. در واقع در این سرویس، نویسندگان می‌توانند رزومه علمی خود را به ثبت برسانند و بجای ارسال رزومه به جاهای مختلف کافی است کد ORCID خود را ارسال کنند. افراد، داوران و ژورنال‌های مختلف با این کد می‌توانند وارد صفحه نویسنده شده و رزومه، تجارب، و توانمندی‌های او را مشاهده نمایند.

Researcher ID سیستمی مشابه با ORCID است که از ژانویه 2008 توسط تامسون رویترز راه‌اندازی شده است. این کد نیز دائمی بوده و برای نویسنده یک پروفایل ایجاد می‌کند که نویسنده می‌تواند انتشارات خود را به آن بیفزاید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                      فصل اول

ارکان مقاله

 

 

1-1) سرآغاز

موفقیت در انتشار مقاله‌های علمی و پژوهشی علاوه بر بهره مندی نویسنده آن از دانش تخصصی دربارۀ موضوع مورد مطالعه و تسلط بر مبانی نگارش، مستلزم آگاهی از قواعدی است که آشنایی با این قواعد از طریق آموزش اصول مقاله نویسی و ممارست در امر نگارش حاصل می‌شود. این فصل از کتاب، علاوه بر معرفی مهمترین عناصر تشکیل دهنده مقالات علمی، به نکات اساسی در نگارش هر یک از این عناصر می‌پردازد و نگاه داوران به هر یک از این عناصر بررسی می‌کند.

اکثر مقاله‌های علمی طبق یک فرمت به نام IMRAD (شکل 1-1)تهیه می‌شوند. این اصطلاح مخفف حروف اول کلمات Introduction (مقدمه)،Materials  (مواد)،Methods  (روش‌ها)،Results (نتایج) و Discussion (بحث) است. با پذیرفته شدن واژه IMRAD به عنوان یک استاندارد از سوی موسسه استانداردهای ملی آمریکا برای اولین باردرسال 1972 و سپس در سال 1979، این واژه تبدیل به انتخاب اکثر نشریه‌های تحقیقی شد.

باید در نظر داشت که این واژه یک الگویا فرمت را نشان می‌دهد، نه یک لیست کامل از عناوین یا بخش‌های مقالات تحقیقی. سایر بخش‌های یک مقاله عبارتند از: عنوان (Title)، نویسندگان (Authors)، کلمات کلیدی (Key words)، چکیده (Abstract)، نتیجه گیری (Conclusions) و منابع (Refrences). علاوه براین برخی از مقالات، شامل بخش سپاسگزاری (Acknowledgement) و پیوست (Appendix) نیز می‌باشند. بخش مقدمه، حوزه و هدف تحقیق را با در نظرگرفتن دانش و اطلاعات موجود در مورد موضوع شرح می‌دهد. مواد وروش‌ها چگونگی انجام تحقیق را شرح می‌دهند، بخش نتایج اعلام می‌کند که چه چیزی در تحقیق یافت شده است. و بخش بحث، معناو اهمیت نتایج راشرح داده و پیشنهاداتی را برای مسیرتحقیقات آتی ارائه می‌دهد. باید دقت کرد که م باید طبق دستورالعمل هائی که ژورنال (نشریه) به نویسندگان داده است، تهیه شود.

یک نکتۀ مهم که باید به یاد داشت این است که سبک استاندارد یا ثابتی وجود ندارد که تمام نشریه‌ها از آن پیروی کنند. هر نشریه سبک مخصوص به خود رادارد، اما همگی دارای دستورالعمل‌های مخصوص به خود برای نویسندگان هستند. لطفا پس ازانتخاب یک نشریه که مایلید دست نوشته‌ی خود را به آن تحویل دهید دستورالعمل‌هائی که نشریه به نویسندگان داده است را دنبال کنید، که معمولاًمی‌توانید این دستورالعمل‌ها را در هر جلد نشریه یا در صفحۀ وب نشریه به آسانی پیدا کنید.

گاهی اوقات بعضی از بخش‌ها ممکن است توسط بخش‌های دیگر ارائه شوند و یا به طور مفصل‌تر بیان شوند به عنوان مثال بخش «نظریه» به جای بخش مواد و روش‌ها. دیگر تغییرات عبارتند از ترکیب کردن بخش نتایج و بحث در یک بخش و گنجاندن «نتیجه‌ها» به عنوان بخش آخر بحث. یک روند جدید، ارائه دادن تنها وجوه مهم مقاله و حذف کل وجوه اضافی یا«کم اهمیت‌تر» همچون «مطالب تکمیلی» در وب سایت نشریه است. مقالات انتقادی دارای بخش «نتایج و بحث» نیستند و معمولاً از عناوین دیگر به جای عناوین IMRAD استفاده می‌کنند.

 

 

 

 

 

 

 

شکل (1-1) اجزا مختلف فرمت IMRAD

 

 

از امتیازهای مهم یک مقاله می‏توان به مختصر ومفید بودن، بِروز بودن و جامع بودن آن اشاره کرد؛ از جمله مواردی که محقق در گزارش‌نویسی پژوهش خود (مقاله) باید بدان توجه کند، پرهیز از حاشیه‏روی و زیاده‏گوییِ افراطی است؛ همچنان که خلاصه‏گویی نباید به حدی باشد که به ابهام و ایهام منجر شود.

 

2-1) اصالت موضوع (Originality)

در ارزیابی و امتیازدهی به مقاله‌های پژوهشی اصالت موضوع یکی از امتیازهای آن محسوب می‌شود. نکتۀ قابل توجه در این زمینه چگونگی بیان این اصالت و دفاع از آن است. در اینجا به چند مورد اشاره می‌شود که وجود حتی یکی از آنها برای اثبات اصالت کی اثر کافی است.

• اجرای تحقیقی که قبلاً انجام نشده است: بدیهی است هر تحقیقی كه برای نخستین بار انجام شود به گسترش مرزهای دانش كمك می‌کند و می‌تواند زمینه ساز پژوهش‌های آتی باشد و به همین دلیل اصیل محسوب می‌شود.
• بیان یک ایدۀ تازه به نحوی که قبلاً انجام نشده است: اثبات اصالت یك پژوهش می‌تواند جنبه‌های مختلفی داشته باشد كه یكی از آنها همین بیان ایده‌های نو است. حتی اگر این

 

ایده‌ها در یك مقاله فقط در حد طرح موضوع و اشاره به اهمیت آن آورده شود، باز هم دلیلی بر اصالت مقاله به شمار می‌آید.

• استنتاج از ایده‌های دیگران از زاویه‌ای نو: تبیین مبانی نظری هر رشته از مسئولیت‌های دشوار پژوهشگران آن رشته محسوب می‌شود. به بیان دیگر پویایی هر رشته به نحو قابل توجهی به تبیین بنیان‌های نظری آن بستگی دارد و این مهم از رهگذر تلاش‌های افرادی حاصل می‌شود كه توانایی استنتاج ایده‌های موجود را از زوایای نو دارند.
• اجرای یک تحقیق در یک کشور برای اولین بار: هیچ تحقیقی در خلأ صورت نمی‌پذیرد و همواره متأثر از مؤلفه‌های پیدا و پنهانی است كه در زمینۀ تحقیق وجود دارند. از این رو هرگاه پژوهشی برای اولین بار در یك کشور انجام شود، حتی اگر این تحقیق قبلاً نیز در كشور دیگری انجام شده باشد، اصیل محسوب می‌شود. اصالت چنین پژوهشی ناشی از عوامل زمینه‌ای است كه متغیرهای تحقیق را تحت تأثیر قرار می‌دهند. به ویژه این رویكرد در مطالعات علوم انسانی و اجتماعی اهمیت بسزایی دارد.
• استفاده از تکنیک‌های موجود برای منظوری تازه: در هر حوزۀ مطالعاتی، ابزار و روش‌های پذیرفته شده‌ای وجود دارد كه مورد استفادۀ محققان قرار می‌گیرند. پژوهشگرانی كه با تکیه بر خلاقیت و نوآوری خود توان گذر از قلمرو روش شناختی موجود را دارند، امكان اجرای مطالعات اصیلی را خواهند داشت كه اصالت آنها بیش از آنكه وابسته به اصالت موضوع مورد بررسی باشد، مدیون نوآوری در مبانی روش شناختی پژوهش است.
• گذر از مرزهای روش شناسی رشتۀ خود: گرچه هریك ازحوزه‌های مطالعاتی مبانی روش شناختی خاص خود را در تحقیق دارند، شباهت‌ها و اصول مشتركی میان آنها می‌توان یافت كه زمینه ساز خلق پژوهش‌های اصیل خواهند بود.
• مشارکت در دانش: مشاركت در دانش به سه شكل رخ می‌دهد؛ نخست مشاركت یک تحقیق در مبانی نظری یك رشته است که می‌تواند ضامن اصالت آن باشد. دوم مشاركت در عمل به منظور حل مشکلی که زمینه ساز اجرای پژوهش شده است می‌تواند این هدف را تأمین كند. سرانجام مشاركت در تدوین خط مشی و تصمیم گیری می‌تواند دلیلی بر اصالت یك مقاله محسوب شود.
• استمرار یک کار اصیل دیگر: یكی از معیارهای ارزیابی مطالعات تحقیقی سنجش توان آنها در فراهم آوری زمینۀ لازم برای آیندگان است. در مقایسۀ دو پروژۀ تحقیقی مشابه پروژه‌ای امتیاز بیشتری می‌گیرد كه زمینه ساز فعالیت‌های گسترده‌تری است. همۀ فعالیت‌هایی كه ادامه دهنده یك كار اصیل باشند، همچنان اصالت لازم را برای انتشار دارند.

از بیست مؤلفه موجود در یک مقاله، اصالت موضوع مربوط به محتوای مقاله است که داوران مقالات ارزش ویژه‌ای برای این قسمت محتوایی مقاله قائل هستند. در زیر به معیارهای ارزیابی اصالت موضوع از نگاه داوران اشاره شده است.