تفکر انتقادی

ذهن، این ابررایانه‌ی سه پوندی که همان مغز شماست، مرکز کنترل کل بدن شماست و در تقریباً هر کاری که در زندگی خود انجام می‌دهید – از نحوه‌ی جریان افکار و ترکیب احساساتتان گرفته تا تصمیم‌ها و روابط اجتماعی – دخیل است. مغز شما تعیین‌کننده‌ی نوع شخصیتی است که خواهید شد، نحوه‌ی هدایت اعمالتان را تنظیم می‌کند و رفتارهای اجتماعی‌تان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نیروی عظیم نه تنها مسئول سلامت عاطفی شماست، بلکه بر نحوه‌ی تعامل شما با دیگران نیز اثرگذار است.

به همین دلیل، درک عملکرد مغز و پرورش آن برای تقویت مهارت‌های تفکر و موفقیت در زندگی ضروری است. همانند یک کامپیوتر، مغز شما نیز برای بهینه‌سازی عملکرد خود به تمرین نیاز دارد. شاید باور این موضوع دشوار باشد، اما مغز شما در واقع پیچیده‌تر از هر کامپیوتری است. به عنوان مثال، حدود ۱۰۰ میلیارد سلول عصبی دارد که هر یک با هزاران سلول دیگر در ارتباط‌اند. این ارتباطات عصبی گسترده به شما امکان می‌دهند در کار، روابط، تفریحات و سایر جنبه‌های زندگی به بهترین شکل ممکن عمل کنید. بنابراین بی‌توجهی به تمرین و پرورش مغز، صرف‌نظر از سن، می‌تواند منجر به کاهش توانایی آن در حل مسائل حتی دشوارترین آن‌ها شود.

این کتاب بر تفکر انتقادی و مهارت‌های تصمیم‌گیری هوشمندانه تأکید دارد؛ مهارت‌هایی شامل تفکر منطقی و استراتژی‌های خردمندانه. هر بحثی در این کتاب نیازمند استدلال است و برای بهره‌گیری کامل از آن، مغز شما باید در وضعیت عالی قرار گیرد.

اصطلاح «تفکر انتقادی» امروزه در کتاب‌ها، اینترنت و سایر منابع بسیار رایج شده است، اما معنای دقیق آن و این‌که آیا واقعاً یک تحول‌سازنده است یا نه، اغلب مبهم باقی می‌ماند. برخلاف تصور رایج، تفکر انتقادی لزوماً به معنای انتقاد کردن نیست؛ بلکه فرآیندی است برای دریافت اطلاعات از منابع مختلف، تجزیه و تحلیل آن‌ها و قضاوت منطقی پیش از شکل‌گیری نظر نهایی. این فرآیند منطقی به شما کمک می‌کند به جای عجله در قضاوت، باورهای شخصی واقعی خود را شکل دهید.

مهارت‌های تفکر انتقادی از این جهت ضروری هستند که به شما کمک می‌کنند به جای تکرار صرف عقاید دیگران، اعتقادات و باورهای خود را بسازید. بسیاری از مسائل اجتماعی امروز مانند نفرت، تعصب، بیگانه‌هراسی و خشونت، با آموزش تفکر مستقل و اجتناب از پیروی کورکورانه از جمع، به‌سادگی کاهش می‌یابند.

تفکر انتقادی به شما کمک می‌کند مجموعه باورهای خود را مرور و بازبینی کنید. ما همگی در یک سیستم اعتقادی خاص، چه مذهبی و چه اجتماعی، متولد شده‌ایم. تفکر انتقادی این امکان را به شما می‌دهد که هر یک از این آموزه‌ها را به چالش بکشید و تعیین کنید آیا واقعاً شایسته‌ی پیروی هستند یا خیر. افرادی که بدون هیچ استدلالی از این مسیرها پیروی می‌کنند، اغلب خود را فریب می‌دهند و در معرض خطر قرار می‌گیرند؛ زیرا هرگز به تفکر انتقادی نمی‌پردازند.

با داشتن نگاه انتقادی، شما هیچ‌گاه در دام نژادپرستی یا تعصبات مذهبی نخواهید افتاد. نفرت شما از دیگران هرگز ناشی از نژاد، عقیده، مذهب، گرایش جنسی یا ویژگی‌های بی‌اهمیت دیگر نخواهد بود. تفکر انتقادی این امکان را می‌دهد که درک جامع‌تری از موضوعات مختلف پیدا کنید و دانش را به معنای واقعی کسب نمایید. این فراتر از انباشت اطلاعات است؛ بلکه مستلزم تجزیه و تحلیل داده‌ها، شناسایی علیت و همبستگی‌ها و پیش‌بینی پیامدهای خاصی از اطلاعات و استدلال‌هاست.

توانایی شما در استفاده از تفکر انتقادی به شما اجازه می‌دهد تا در جهان قطبی‌شده‌ی امروز، حقیقت را از دروغ تشخیص دهید. این مهارت ابزاری است برای فهم این‌که کدام گفته‌ها صحیح و کدام مغرضانه و نادرست‌اند. همچنین، تفکر انتقادی به شما کمک می‌کند آنچه منطقی نیست را درک کنید و بر اساس آن عمل نمایید. درک این‌که مردم درباره‌ی همه‌چیز اختلاف نظر دارند، به شما کمک می‌کند تا قضاوت عجولانه نکنید و دیدگاه‌های منطقی‌تری ارائه دهید، اظهارات خود را با استدلال‌های محکم توضیح دهید و با دیگران ارتباط مؤثرتری برقرار کنید.

تفکر انتقادی همچنین نقش حیاتی در بهبود شخصیت و رهبری ایفا می‌کند. این مهارت به شما کمک می‌کند فرد بهتری شوید و همدلی بیشتری در خود پرورش دهید. در رهبری، تفکر انتقادی شما را به مدیری بهتر تبدیل می‌کند و امکان می‌دهد با درک و تحلیل دیدگاه‌های دیگران، احترام و قدردانی واقعی را به آنان نشان دهید. این یعنی برای تصمیم‌گیری‌ها مجهزتر خواهید بود، زیرا می‌دانید هر مشکلی باید از تمام زوایا بررسی شود. غرور شما مانع پذیرش ایده‌های خوب از سوی اعضای تیم نخواهد شد و به شما کمک می‌کند پیام‌های خود را محکم و واضح منتقل کنید.

در علم و تجارت، تفکر انتقادی اساس و پایه است. آزمایش‌های علمی و نظریه‌ها مبتنی بر تفکر انتقادی هستند و در تجارت نیز، برای تبدیل شدن به حل‌کننده‌ی مسائل بهتر و افزایش خلاقیت ضروری است. این مهارت به شما امکان می‌دهد راه‌حل‌های خلاقانه برای مشکلات دشوار بیابید و به یک پاسخ معمولی بسنده نکنید. در دموکراسی نیز، توانایی تصمیم‌گیری آگاهانه با اراده‌ی آزاد، بخش مهمی از آن است. تفکر انتقادی به شهروندان امکان می‌دهد صحت اطلاعات ارائه‌شده را بررسی کنند، تعصبات را به چالش بکشند و در نهایت به سیاستمداران شایسته فرصت خدمت دهند.

برخی ممکن است تفکر انتقادی را مانع خلاقیت بدانند، اما این‌طور نیست. بسیاری از متفکران انتقادی در اندیشیدن فراتر از هنجارها و چارچوب‌ها مهارت دارند و حتی شاید خلاقیت، تعریف استفاده‌ی ماجراجویانه از افکار باشد. در واقع، تفکر انتقادی با سازمان‌دهی ایده‌ها و ارزیابی آن‌ها به روش‌های مختلف، خلاقیت را افزایش می‌دهد. این مهارت شما را تشویق می‌کند تا به دنبال ایده‌های اضافی باشید و با سنجش گزینه‌ها، توانایی‌های خلاقانه‌ی شما به‌طور قابل توجهی تقویت می‌شود.

همواره از مدل‌های ذهنی استفاده می‌کنیم، حتی زمانی که از آن‌ها آگاه نیستیم. این مدل‌ها افکار و تصمیمات ما را محدود می‌کنند و در مواجهه با مشکلات، ما را به الگوهای قدیمی بازمی‌گردانند. بهبود این ساختارهای ذهنی حیاتی است، زیرا آن‌ها زیربنای افکار، نگرش‌ها و رفتارهای ما هستند. این کتاب به بررسی مدل‌های ذهنی مختلفی می‌پردازد که می‌توانند تفکر شما را بهبود بخشند، مانند مدل حمله‌ی شخصیتی، موج‌سواری و توهم کنترل. همچنین به سوگیری‌های شناختی می‌پردازد – خطاهایی در استدلال که می‌توانند فرآیند تصمیم‌گیری را منحرف کنند – مانند اثر لنگر، سوگیری توجه یا سوگیری تأیید. مدیریت این سوگیری‌ها برای تصمیم‌گیری آگاهانه ضروری است.

در نهایت، حل مسئله و تصمیم‌گیری دو روی یک سکه هستند. ترس از تصمیم‌گیری اشتباه اغلب توانایی ما را مختل می‌کند. بسیاری از ما به دلیل سردرگمی ذهنی و افکار درهم‌وبرهم، در یافتن پاسخ‌های صحیح مشکل داریم. این کتاب ابزارهایی برای بهبود این مهارت‌ها ارائه می‌دهد؛ از جمله اولویت‌بندی افکار مهم، ساده‌سازی مشکل، انجام تحقیقات کامل و آماده بودن برای بدترین حالت ممکن. این مهارت‌ها به شما امکان می‌دهند مسئولیت‌پذیری نتایج را بپذیرید، حتی اگر در ابتدا همه‌چیز طبق برنامه پیش نرود. با تمرین مداوم و ارزیابی، مهارت‌های تفکر انتقادی شما تکامل یافته و بهبود می‌یابند. تفکر انتقادی ابزاری قدرتمند است که اگر به‌درستی درک و تمرین شود، می‌تواند به شما در هر جنبه‌ای از زندگی کمک کند تا فردی شادتر و پربارتر باشید. پس بیایید با هم وارد این سفر شویم تا به بهترین متفکر ممکن تبدیل شوید.

سعید جوی‌زاده