داستان‌های کوتاه و پندآمیز برای کودکان و نوجوانان

اهداف این فصل

در این فصل به‌طور مختصر اختلال طیف اوتیسم (ASD[1]) توصیف می‌شود و چگونگی تأثیر اختلال طیف اوتیسم بر افراد دارای این اختلال در کلاس درس نشان داده می‌شود.

پیام کلیدی این فصل

شما در پایان این فصل باید نمونه‌ای از تأثیرات اختلال طیف اوتیسم را بر کودک یاد بگیرید.

 

اختلال طیف اوتیسم چیست؟

اختلالی که ما به‌عنوان اوتیسم با آن آشنا هستیم، در DSM-5، اختلال طیف اوتیسم[2] نامیده می‌شود این اختلال دامنه‌ای از اختلالات جدی را در شیوه‌ای که افراد با دیگران تعامل و ارتباط برقرار می‌کنند، به‌علاوه رفتارهایی که الگوهای تمایلات و فعالیت فرد را شامل می­شوند، در برمی­گیرد، مجموعه ملاک­های تشخیصی مرتبط با این اختلال می‌توانند در طول عمر افراد ادامه یابد، اما بسته به‌شدت آن فرد می‌تواند برای اینکه به نحو رضایت بخشی عمل کند کمک دریافت نماید.

بنا به گزارش کارگروهی در اوتیسم[3]:

اختلال طیف اوتیسم یک ناتوانی رشدی پیچیده‌ای است که به‌طور واقعی بر ارتباطات او با افراد تأثیر می‌گذارد. اغلب از کلمه طیف اوتیسم استفاده می‌شود چون دارای علائم متنوعی است که از شخصی به شخص دیگر متفاوت است. سندرم اسپرگردارای توانایی­های بالایی است و در ابتدای طیف قرار دارد و سندرم کانر یا بعضی اوقات به آن‌هم اوتیسم کلاسیک هم می‌گویند با پایین­ترین توانایی در انتهای طیف قرار دارد.

با توجه به اینکه در DSM-5 اختلال طیف اوتیسم جایگزین طبقه اختلال اوتیستیک در DSM-IV-TR شده است. دلیل اصلی برای تغییر دادن این اصطلاح، متمایز کردن مطمئن‌تر و معتبر بین کودکانی که «رشد عادی» نشان می‌دهند و آن‌هایی که دامنه‌ای از نقایص را در رفتارهای ارتباطی و اجتماعی آشکار می­سازند بوده است. اصطلاح اختلال طیف اوتیسم بیانگر اتفاق آرای بین دانشمندانی است که DSM-5 را نوشته­اند مینی بر اینکه چهار اختلالی که قبلاً مجزا در نظر گرفته می­شدند، در واقع اختلال واحدی با سطوح شدت متفاوت هستند. این چهار اختلال عبارت‌اند از اختلال اتیستیک، اختلال ازهم‌پاشیدگی کودکی و اختلال رشد فراگیر که به گونه دیگری مشخص نشده است.

 

ویژگی اختلال طیف اوتیسم

اختلال طیف اوتیسم برای توصیف ویژگی‌های متنوعی از اوتیسم مورد استفاده قرار می‌گیرد. سطح وسیعی از تفاوت‌ها میان کودکان با طیف اوتیسم وجود دارد آن‌ها مشکلات رایجی را در توانایی‌ها زیر دارند، نظیر:

• تعامل اجتماعی به‌طور مناسب
• فهمیدن و استفاده از زبان در برقراری ارتباط
• تفکر انتزاعی، لذت بردن و شریک شدن در فعالیت‌ها؛ و اغلب الگوهای رفتاری کلیشه‌ای و تکراری از خود نشان می‌دهند.

 

کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم از لحاظ توانایی‌های هوشی باهم متفاوت‌اند بعضی از آن‌ها دارای مشکلات شدیدی در یادگیری هستند و در مدارس ویژه آموزش داده می‌شوند در حالی‌که بعضی دیگر از آن‌ها دارای توانایی بالایی هستند و در مدارس عادی مشغول تحصیل هستند کسانی که دارای سطح بالایی از توانایی هستند سندرم آسپرگر یا اختلال طیف اوتیسم باکارکرد بالا نامیده می‌شوند و آن‌هایی که کارکرد پایینی دارند در انتهای طیف قرار دارند. بحث و تبادل‌ نظرهای زیادی در مورد این دو گروه وجود دارد. این فصل مشکلات هر حیطه را به‌طور واضح بیان می‌کند اگرچه، یادآوری این نکته لازم است که این مشکلات وابسته به یکدیگرند و می‌توانند از یک فردبه‌فرد دیگری متفاوت باشند.

 

1. مشکلات در تعامل اجتماعی می‌تواند به‌صورت زیرنمایان شود:

• ارتباط و الگوهای اجتماعی معیوبی دارند: گوشه‌گیری و بی‌علاقگی آشکار با مردم گاهی اوقات فقط در سطح ساده‌ای با بزرگ‌سالی که به‌خوبی می‌شناسند ارتباط برقرار می‌کنند ولی باهمسالان خود ارتباط برقرار نمی‌کنند.
• قادر به شروع‌کننده ارتباط و ادامه آن نیستند. الگوهای روابط دوستی کودکان مبتلابه اختلال طیف اوتیسم به الگوی کودکانی که به این اختلال مبتلا نیستند تفاوت دارد زیرا به نظر نمی‌رسد که آن‌ها از بازی کردن با دیگران، در میان گذاشتن تجربیات یا پرداختن به تعامل‌های داد و ستد اجتماعی لذت ببرند.
• عدم رعایت فاصله مناسب با افراد در ارتباط، توجه کم یا بی‌توجهی در پاسخ دادن.
• تعامل مکانیکی با افراد، حتی با افراد در آشنا.

به‌عبارت‌دیگر، کودکان طیف اوتیسم به‌طور تحت‌اللفظی فکر می‌کنند. آن‌ها در ارتباطات اغلب به علت قواعدی که دولت­ها برای رفتارهای اجتماعی بنا نهاده‌اند، آگاهی ندارند و دچار سردرگمی می‌شوند.

 

نکات کلیدی آموزشی

 

 

یکی از خصوصیات کلیدی در آموزش بهتر، یادآوری این نکته است که کودکان با طیف اوتیسم مشکلات معناداری در تشخیص اینکه دیگران چه چیزی می‌دانند و چگونه می‌اندیشند، دارند؛ آن‌ها به‌آسانی نقطه نظرات دیگران را نمی‌توانند بفهمند.

بدون شک مشکل­زاترین قسمت برای این کودکان است و به‌سختی می‌توانند در زندگی خودشان را در سال­های نوجوانی معرفی کنند. معلمان به درک این نکته در کودکان طیف اوتیسم نیاز دارند که یک کودکان اوتیسم مهارت‌های اجتماعی را به‌صورت عادی یاد نمی‌گیرند و ممکن است نیازمند به کار بستن راهکارهای ویژه‌ای برای آموزش دروس و فراهم کردن فرصت­هایی برای کودک جهت به‌کارگیری مهارت‌ها در موقعیت‌های دشوار باشند.

 

برای اطلاعات بیشتر به فصل سوم مراجعه نمایید.

 

2. 2. مشکلات زبانی و ارتباطاتی می‌تواند به ‌صورت زیر نمایان می‌شود:

 

• بی‌ثباتی وسیعی در توانایی‌های ارتباطی از افرادی که رشد گفتار ندارند تا افرادی که رشد گفتار دارند اما در استفاده از زبان در برقراری ارتباط به طرز مؤثری مشکل‌دارند. حتی کودکان اوتیسمی که دایره لغات گسترده‌ای دارند، نیز ممکن است دشواری‌های زیادی در استفاده مناسب از آن داشته باشند.
• مشکلاتی در جنبه­های اجتماعی زبان برای مثال، نوبت‌گیری و زمان گزيني.
• آسیب‌هایی در ارتباطات اجتماعی. دانش‌آموزان با روش‌های اجتماعی نامناسبی تعامل می‌کنند. مثل فریاد زدن در کلاس، مکالمه بزرگ‌ترها را قطع کردن، پرسیدن سؤال‌های تکراری؛
• ناتوانی در خواندن یا فهمیدن مفهوم اشارت (حرکات بدن)، حالات چهره زیروبمی صدا، یا زبان بدن.
• ناتوانی در همدلی کردن با دیگران یا در میان گذاشتن تجربیات و خاطرات خود.
• فهمیدن تحت‌اللفظی (حرف‌به‌حرف) زبان.
• مشکل درک زبان بدن دیگران برای آن‌ها دشوار است و زبان بدن خود آن‌ها ممکن است ازنظر دیگران عجیب‌ وغریب به نظر برسد.

 

نکات کلیدی آموزشی

 

 

با طرح مشکلات فوق، ضروری است که معلم کودک را در فهم هدف و ضرورت ارتباطات یاری کند. معلمان نیازمند آگاهی از مشکلاتی هستند که ممکن است ندانسته توسط صحبت کردن در طول ارائه دستورالعمل‌ها و عدم اطمینان از این‌که افراد دارای اختلال طیف اوتیسم اهداف مکالمات را می‌فهمند، به وجود آیند. بهترین تمرین می‌تواند شامل گزارشی از یادداشت‌های آسیب‌شناس زبان و گفتار در مورد مسائل ارتباطی کودک و مداخلات پیشنهادی وی باشد. در اصلاح کلی، دستورالعمل‌های آموزشی باید متمرکز بر توجه کردن، تقلید کردن، فهمیدن و به‌کارگیری زبان در بازی و زمینه‌های اجتماعی باشد. استفاده از وسایل بصری و تعیین زمان نیز می‌توانند موفقیت را افزایش دهند.

 

برای اطلاعات بیشتر و تمرینات عملی به فصل چهارم مراجعه نمایید.

3. مشکلات در قوه تخیل با دامنه­ای محدود از رفتارها، فعالیت‌ها و علاقه‌مندی‌ها می‌توانند به‌صورت زیرنمایان شوند:

 

• مداومت به انجام فعالیت‌های تکراری، اشیاء چرخان. وسایل بازی ممکن است به شیوه غیره عادی مورداستفاده قرار بگیرد یا کودک با جزئیات بی‌ربط وسایل بازی مشغول شود (برای مثال هنگام بازی با یک ماشین اسباب‌بازی فقط با تایرهای ماشین بازی می‌کند نه با خود ماشین)
• رفتارهای کلیشه‌ای، برای مثال: چرخاندن، جنبانیدن بدن به جلو و عقب، حرکت دادن انگشتان و ایجاد سروصدا؛
• علاقه محدود به گسترش دیگر فعالیت‌ها. علاقه‌مندی‌های وسواسی اغلب به دایناسورها، کامپیوترها و قطارها و اطلاعات حقیقی در هر موضوعی.
• مشکلات در برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی دارند.
• مشکلاتی با تغییر برنامه روزمره خود دارند. کودکان ممکن است اضطراب بیش‌ازحد داشته باشند و یا سؤالات تکراری بپرسند. اگر کسی سعی کند ترتیب کاری را که آن‌ها انجام می‌دهند، مثل خوردن، تغییر هدف شدیداً ناراحت می‌شوند.
• قدردانی نکردن در قبال کارهای همسالانش و مشکلاتی در درک رابطه کلی علت و تاثیر آن.
• بین تخیل و واقعیت نمی‌توانند فاصله قائل شوند. یکی از چالش‌های عمده این کودکان بازی تخیلی که مؤلفه عمده برای رشدی عادی محسوب می‌شود، این کودکان را با مسائل زیادی مواجه می‌سازد، امکان دارد که آن‌ها قادر نباشند به‌نوعی از الگوهای بازی خیالی که تعامل‌های اجتماعی معمول کودکان خردسال را مشخص می‌کند، بپردازند.
• افراد دارای اختلال طیف اوتیسم در هنگامی‌که از آن‌ها خواسته می‌شود که در یک جمع بازی مشارکت کنند دچار اضطراب شوند و ترجیح می­دهند که به‌تنهایی برای مدت‌زمانی طولانی مشغول بازی شوند.

 

نکات کلیدی آموزشی

کودکان با اختلال طیف اوتیسم ممکن است مهارت‌های کنار آمدن برای تطابق با موقعیت‌ها و یا فاکتورهای عامل احتمالی ایجاد استرس در آن‌ها باشند را تا حدودی رشد دهند. اغلب این کودکان تعدادی از رفتارهای غیرعادی‌ای را که از توانایی آن‌ها برای یادگیری مانع شود به کار خواهند گرفت. اقسامی از رفتارهای آنها ممکن است شدید و چالش‌برانگیز باشد. در برنامه‌ریزی درسی، معلمان نیازمند مشاهده کودک در طول مدت‌زمانی مشخص برای اطمینان از اینکه آن‌ها شرایطی را که رفتار و ترس کودک را بالا می‌برد، هستند. بهترین برنامه‌ها شامل راهبردهایی برای حصول اطمینان از این نکته است که کلاس، موردعلاقه کودک، منجر به یادگیری و با کمک به کودک برای انطباق (کنار آمدن) با فعالیت‌های متنوع تکمیل می‌شود.

 

برای اطلاعات بیشتر و تمرینات عملی به فصل پنجم مراجعه نمایید

 

 

 

 

مشکلات دیگری که ممکن است وجود داشته باشد:

 

• هریک از این نشانه‌ها و مشکلات به‌تنهایی برای خانواده و معلمان چالشی محسوب می‌شود اما اختلالی که این افراد در حساسیت خود به محرک‌های موجود در محیط نشان می‌دهند ممکن است به نظر برسد که آن‌ها نسبت به درد، گرما، سرما تأثیرپذیر یا بی‌اعتنا باشند، بدین معنی که می‌توانند به‌راحتی خود را در معرض خطر صدمه جدی قرار دهند از طرفی ناهنجاری‌های حسی آن‌ها ممکن است شکل حساسیت مفرط به صدا، نور و یا بو به خود بگیرد.

 

• مشکلات کنترل حرکات ظریف مانند دشواری‌های مرتبط با دست خط
• مشکلات کنترل حرکات درشت مانند شلختگی
• نابهنجاری‌های مربوط به خوردن، خوابیدن و نوشیدن
• دامنه توجه محدود و ناتوانایی برای متوقف کردن حواس‌پرتی
• فقدان ارتباط چشمی مناسب
• گفتار بی‌وقفه و بدون رعایت نوبت با قطع کردن مکالمه دیگران
• عصبانیت و پرخاشگری در زمانی که امور طبق میل آن‌ها نیست
• کمبود مهارت‌های سازمان‌دهی، برای مثال، بسیاری از کودکان با اختلال طیف اوتیسم منابع مهم موردنیاز برای دروس مانند یک کتاب، خودکار، بسته آموزشی جسمانی یا عینکشان را فراموش می‌کنند.
• اضطراب: موقعیت‌های فاقد ساختار و ناآشنا برای افراد دارای اوتیسم ممکن است دشوار باشد. زمین‌بازی، راهروها، سلف نهارخوری مدرسه یا فضای آموزشی بیرون ممکن است منابعی از اضطراب برای وی باشند.
• مشکلاتی در مدیریت زمان، به اتمام رساندن کارها، تکمیل کردن کارها یا تحویل دادن به‌موقع دروس
• گرایش برای مجزا کردن تفکرات: آن‌ها ممکن است تکلیف خود را تکمیل کنند نه برای ارائه کردن به‌عنوان کار.

 

[1]. ASD برای توصیف افراد با اختلالات طیف اوتیسم و سهولت اشاره به افراد دارای اختلال طیف اوتیسم به‌کاربرده می‌شود.

[2].Autism spectrum disorder

[3]. گزارش کار گروهی در اوتیسم دپارتمان آموزشی سال 2002