سازمان‌های پیشرو

در گوشه‌ای تاریک از تاریخ مدیریت، تصویری ریشه‌دار از یک رهبر وجود دارد: فردی که در رأس هرم ایستاده، با دستوری قاطع مسیر را مشخص می‌کند و انتظار دارد سایرین بدون چون و چرا، نت‌های از پیش نوشته شده را با دقتی بی‌نقص اجرا کنند. این رهبر، شبیه به یک رهبر ارکستر کلاسیک است؛ وظیفه‌اش حفظ نظم، هماهنگی و اجرای بی‌نقص یک قطعه از پیش تعیین‌شده است. این مدل، در دنیایی که در آن تغییر آهسته، پیش‌بینی‌پذیر و خطی بود، نه تنها کارآمد بود، بلکه ضامن بقا و موفقیت نیز محسوب می‌شد. مدیریت، به معنای علم و هنر «انجام کارها به درستی»، در این چارچوب به اوج خود رسید. فرآیندها، ساختارها و کنترل‌ها، ستون‌های اصلی بناهایی بودند که برای قرن‌ها اقتصاد را می‌ساختند.
اما امروز، ما در دنیایی کاملاً متفاوت زندگی می‌کنیم. ارکستر کلاسیک جای خود را به یک گروه جاز بداهه‌نواز داده است. موسیقی دیگر روی کاغذ نوشته نشده، بلکه در لحظه خلق می‌شود. ریتم در حال تغییر است، گاهی ناهماهنگ به نظر می‌رسد و هر نوازنده‌ای، نه تنها باید ساز خود را به خوبی بنوازد، بلکه باید به دیگران با دقت گوش دهد، به آنها پاسخ دهد و گاهی، پیشروی ملودی را بر عهده بگیرد. این دنیای جدید، دنیای پیچیدگی و عدم قطعیت (VUCA) است؛ دنیایی که در آن، تنها ثبات، خودِ تغییر است. در چنین سمفونی آشوبی، نقش رهبر و مدیر دیگر به سادگی قابل تفکیک نیست و نیاز به یک پارادایم کاملاً جدید داریم.
این کتاب، «سازمان‌های پیشرو»، پاسخی به این نیاز اساسی است. این کتاب مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های مدیریتی نیست؛ بلکه یک نقشه راه فکری برای ناوبری در اقیانوس طوفانی سازمان‌های قرن بیست و یکم است. ما در این سفر، به دنبال پاسخ به این پرسش بنیادین هستیم: چگونه می‌توان سازمانی ساخت که نه تنها در برابر موج‌های بی‌امان تغییر مقاومت کند، بلکه از این موج‌ها برای سوگیری به سوی آینده‌ای مطلوب نیز بهره‌برداری نماید؟
این سفر از یک تمایز کلاسیک آغاز می‌شود، تمایزی که برای دهه‌ها ذهن مدیران و متفکران را به خود مشغول کرده بود: تفاوت میان رهبری و مدیریت. آبراهام زالزنیک و جان کوتر و دیگران به ما آموختند که مدیریت با پیچیدگی سر و کار دارد، در حالی که رهبری با تغییر. مدیران نظم می‌آفرینند و رهبران تحول را هدایت می‌کنند. مدیران «کارها را درست انجام می‌دهند» و رهبران «کار درست را انجام می‌دهند». این تقسیم‌بندی، در زمان خود خود یک گام رو به جلو بود، اما امروزه به یک «دوگانگی کاذب» خطرناک تبدیل شده است. تاکید بیش از حد بر این تفکیک، ما را به این تصور گمراه‌کننده کشانده که یا باید رهبر باشیم یا مدیر. این در حالی است که واقعیت سازمانی مدرن به ما می‌گوید: موفقیت پایدار دیگر در گرو انتخاب یکی از این دو نیست، بلکه در توانایی یکپارچه‌سازی ماهرانه‌ی هر دو در یک شخصیت، یعنی «مدیر-رهبر»، نهفته است.
فصل اول این کتاب، کالبدشکافی عمیق این دو نقش است. ما فراتر از کلیشه‌ها رفته و به تفاوت‌های ذاتی، کارکردی، رفتاری و ساختاری رهبری و مدیریت می‌پردازیم. از تفاوت پرسش‌های بنیادین آن‌ها («چرا؟» در برابر «چگونه؟») گرفته تا تفاوت در تمرکز آن‌ها (مردم در برابر وظایف، الهام در برابر کنترل، چشم‌انداز در برابر برنامه‌ریزی). اما هدف ما، صرفاً ترسیم مرزها نیست. هدف اصلی، نشان دادن این نکته است که این دو، مانند دو بال یک پرنده هستند. بالی که برای پرواز به هر دو نیاز است. رهبری بدون مدیریت، به رویایی دست‌نیافتنی می‌ماند و مدیریت بدون رهبری، به دستگاهی بی‌روح و فاقد هدف تبدیل می‌شود که در جای خود می‌چرخد. ما در این فصل، با بررسی موضوعات کلیدی مانند مدیریت تغییر و رهبری در محیط‌های دورکار، نشان می‌دهیم که چگونه تعادل میان این دو، دیگر یک انتخاب لوکس، بلکه یک ضرورت انکارناپذیر برای بقا و رشد است.
اما رهبران و مدیران بزرگ در خلاء عمل نمی‌کنند. اثربخشی آن‌ها مستقیماً به کیفیت تیمی بستگی دارد که در آن فعالیت می‌کنند. اینجاست که سفر ما به فصل دوم وارد می‌شود؛ جایی که تمرکز از فرد به «تیم»، به عنوان واحد اصلی خلق ارزش در اقتصاد دانش، منتقل می‌شود. دیگر زمان آن گذشته که موفقیت یک سازمان را با مجموعه استعدادهای فردی‌اش بسنجیم. امروز، برنده تیمی است که بتواند این استعدادها را به یک کل بزرگ‌تر از مجموع اجزای آن تبدیل کند.
در این فصل، به بررسی ویژگی‌های «تیم‌های با عملکرد بالا» می‌پردازیم و می‌کشفیم که راز موفقیت این تیم‌ها کمتر در ترکیب ستاره‌های فردی و بیشتر در «پویایی‌های درونی» آن‌ها نهفته است. مفاهیمی مانند «امنیت روانشناختی»، به عنوان بستر اصلی نوآوری و ریسک‌پذیری سالم، و «قابلیت اتکا»، به عنوان ستون فقرات تعهد و مسئولیت‌پذیری، معرفی و تحلیل می‌شوند. ما همچنین به یکی از بزرگترین چالش‌های سازمان‌های امروزی، یعنی «مدیریت استعداد»، می‌پردازیم. از پدیده‌های پنهان اما مخربی مانند «ذخیره‌سازی استعداد» (Talent Hoarding) گرفته تا راهکارهای نوین مانند «اشتراک‌گذاری استعداد» (Talent Sharing) برای بهینه‌سازی منابع انسانی در سطح کل سازمان.
سپس، ساختارهای تیمی سنتی را به چالش می‌کشیم و مدل‌های چابک (Agile)، فرابخشی (Cross-functional) و ترکیبی را به عنوان راهکارهایی برای افزایش انعطاف‌پذیری و سرعت در سازمان‌های مدرن معرفی می‌کنیم. در نهایت، به انقلابی که هوش مصنوعی (AI) در حوزه مدیریت استعداد و استخدام به پا کرده، می‌پردازیم و نشان می‌دهیم که چگونه این فناوری در حال تغییر بنیادین نحوه شناسایی، جذب و توسعه استعدادهاست و متخصصان منابع انسانی را برای پذیرش نقشی استراتژیک‌تر فرا می‌خواند.
این کتاب، برای کسی نوشته شده که در خط مقدم این تحولات ایستاده است. برای مدیرانی که هر روز میان فشار اجرای وظایف روزمره و نیاز به الهام‌بخشی به تیم‌هایشان برای رسیدن به آینده‌ای بهتر، کشیده می‌شوند. برای رهبرانی که به دنبال ساختن سازمانی تاب‌آور، نوآور و انسان‌محور هستند. برای متخصصان منابع انسانی که می‌دانند آینده سازمان‌ها به توانایی آن‌ها در جذب، پرورش و حفظ بهترین استعدادها بستگی دارد. و برای هر فردی که باور دارد رهبری یک جایگاه رسمی نیست، بلکه یک طرز فکر و یک مسئولیت است که می‌تواند در هر سطحی از سازمان متجلی شود.
در طول این فصل‌ها، شما با چارچوب‌های عملی، سؤالات تفکربرانگیز و جملات کلیدی روبرو خواهید شد که هدف آن‌ها نه ارائه پاسخ‌های نهایی، بلکه تحریک اندیشه و شروع یک گفتگوی درونی در شماست. هدف ما این است که شما را از یک «مدیر» یا «رهبر» صرف، به یک «معمار سازمانی» تبدیل کنیم؛ فردی که هم چشم‌انداز سمفونی آینده را طراحی می‌کند و هم می‌داند چگونه نوازندگان متنوع را برای اجرای هماهنگ آن توانمند سازد.
جهان در حال تغییر است و قوانین بازی در حال بازنویسی. سازمان‌هایی که در این دنیای جدید پیشرو خواهند بود، آن‌هایی نیستند که صرفاً به تغییر واکنش نشان می‌دهند، بلکه آن‌هایی هستند که خود، عامل تغییر می‌شوند. آن‌ها سازمان‌هایی هستند که درک کرده‌اند موفقیت دیگر در دستیابی به یک مقصد نهایی نیست، بلکه در توانایی حرکت هوشمندانه، هماهنگ و انسانی در یک سفر بی‌پایان است.
این کتاب، دعوتی است برای شروع آن سفر. بیایید با هم، سمفونی آشوب را رهبری کنیم.

سجاد هوشیار
پاییز 1404