مدیریت نظام مراقبت بیماریهای واگیر (ارائه یک الگوی تجربی در بیمارستانها) راهنمائی برای سیاستگذاران، برنامه ریزان و مدیران نظام سلامت (کتاب الکترونیک)

مقدمه

امروزه بيماريابي، گزارش دهي به هنگام بيماريها و اقدام مناسب و به موقع در مقابل موارد گزارش شده يكي از ضروريات نظام بهداشتي هر كشور محسوب مي شود براي برآورد  وضعيت تندرستي جامعه و برنامه ريزي مناسب جهت ارايه خدمات بهداشتي لازم و ارزشيابي كيفيت آنها نياز به گرداوري داده هاي كافي در زمينه بيماريهاي موجود در جامعه مي باشد. پايه و اساس كنترل بيماريها را در سيستم بهداشتي مراقبت بيماريها تشكيل مي دهد. سيستم مراقبت به عنوان يك نقطه كليدي در تمام سياست گذاري هاي بهداشتي در كشورها در نظر گرفته مي شود. تعيين اولويت ها، برنامه ريزي تقسيم منابع، پيش بيني و تشخيص سريع اپيدمي، پايش و ارزشيابي برنامه هاي پيشگيري و كنترل بيماري ها، همه احتياج به سيستم مراقبت ملي دارند.

كنترل و كاهش بيماري ها يكي از اهداف اساسي توسعه جهاني است كه هر ساله با تعيين شاخص هاي بهداشتي و مشاهده روز به روز تغييرات اين شاخص ها، وضعيت هر كشور سنجيده و بر اين مبنا برنامه هاي كوتاه و دراز مدت سياست گذاران جامعه تعيين مي گردد(1). از مهمترين وظايف دولت ها تامين امنيت و سلامت مردم مي باشد و در هر كشوري ساز و كار مناسب طراحي و حمايت مي شود. مهمترين ابزار مديريت بيماريها، نظام مراقبت بيماريها^[1] است كه اطلاعات مربوط به بيماري ها را توليد مي كند(2). اصل اساسي كنترل بيماريها، مراقبت^[2] است كه به معناي جمع آوري، تجزيه و تحليل و انتشار اطلاعات مربوط به يك رويداد بهداشتي مورد انتخاب مي باشد(1).

علي رغم پيشرفت هاي شگرف علم پزشكي در زمينه هاي پيشگيري و درمان بيماري هاي واگير^[3]، متاسفانه هنوز هم بيماريهاي عفوني^[4] با قابليت ايجاد اپيدمي به عنوان يك مشكل بهداشتي در سراسر جهان مطرح هستند. بروز مقاومت دارويي در عوامل بيماريزا و يا ناقلين آنها، بازگشت مجدد برخي بيماري ها به مناطقي كه سال ها عاري از آن بيماري بوده اند و ظهور بيماري هاي جديد، همه از دلايل لزوم توجه همه بخش هاي درگير سلامت به اين بيماريها هستند(3).

برخي دانشمندان معتقدند كه در كشورهاي در حال پيشرفت، مراقبت از بيماري ها شكل ديگري به خود گرفته و رفته رفته بار ناشي از بيماري هاي عفوني، كمتر شده و جاي آن ها را بيماري هاي غيرواگير^[5] گرفته است، حال آنكه واقعيت چنين نيست. بار ناشي از بيماري هاي عفوني و واگير در مجموع كمتر نشده و بيشتر هم شده است و بيماري هاي رفتاري مثل ایدز و هپاتيت هاي ويروسي و بيماري هاي آميزشي هم به آن ها اضافه گرديده است. از سوي ديگر بسياري از بيماري هاي عفوني جايگاه جغرافيايي قبلي خود را ترك كرده و به ساير نقاط دنيا دست يافته اند؛ وبا^[6]، مالاريا^[7]، تب دانگ^[8]، تب درّه ريفت^[9] و ساير تب هاي خو نريزي دهنده ويروسی^[10] از آن جمله مي باشند. اين در حالي است كه در كنار آن ها به طور روزافزوني بر ميزان بروز و شيوع بيماري هاي عفوني نوپديد هم افزوده شده و بيماري هاي عفوني كنترل شده نيز بازپديد شده اند(4). بیماری های عفونی بطور فزاینده ای سلامت عمومی را تهدید می کنند و نقش بسزائی در افزایش هزینه های مراقبت سلامت بسیاری از کشورها بالاخص کشورهای در حال توسعه دارد. اطلاعات مراقبت می تواند در جهت سیاستگذاری، برنامه ریزی، اجرا، تخصیص منابع و برای پیش بینی و تشخیص سریع اپیدمی ها در سطح محلی، ملی و بین المللی بکار رود(5). براي كاهش بار بيماريهاي واگير بويژه در كشورهاي در حال توسعه، توليد داده بايستي توسط برقراري مراقبت دقيق و امكانپذير از اين شرايط و ريسك فاكتورهايشان تقويت شود. در بسياري از نقاط جهان مراقبت از بيماري تعهد شده است و به عنوان يكي از اجزا مهم برنامه هاي كنترل و پيشگيري شناخته شده است(6).

پايه و اساس مراقبت بيماري ها در سيستم بهداشتي را گزارش دهي^[11] تشكيل مي دهد. گزارش دهي به عنوان نقطه كليدي در تمام سياست گذاري هاي بهداشتي در كشورها در نظر گرفته شده و اطلاعات يك اولويت بهداشتي در نظر گرفته مي شود(7). گزارش موارد بيماري عفوني يك عنصر حياتي در برنامه ريزي و ارزشيابي برنامه هاي پيشگيري و كنترل بيماري است. عليرغم گزارش دهي اجباري توسط قانون، نقص گزارش دهي بيماريهاي عفوني بخوبي در بسياري از كشورها اثبات شده است(8).

به هر حال حقيقت نشان مي دهد كه مراقبت بيماري در بسياري از كشورها به بخش هاي مختلف تفكيك شده و يا منسوخ شده است. تضمين كيفيت و اثر بخشي مراقبت و پاسخگويي سلامت عمومي مي تواند در يك محيط غير متمركز كه كاركرد هاي نظام سلامت از سطح ملي به سطوح محلي واگذار مي شود چالش برانگيز باشد. فعاليت هاي اصلي براي يك سيستم مراقبت سلامت شامل جمع آوري داده ها، آناليز، انتشار، اطلاعات و پاسخگويي، سادگي، انعطاف ­پذيري، حساسيت، مناسب بودن و ارتباطات خوب براي مراقبت موثر، حياتي هستند(12).

بیماری های واگیر از قبیل ایدز، عفونت های منتقله از راه جنسی و توبرکلوزیس نظام های مراقبت جداگانه ای از نظام مراقبت بیماری های واگیر یکپارچه دارند که این منجر به همپوشانی بین نظام ها و اتلاف منابع می گردد. بنابراین پرداختن به نظام مراقبت بیماری های واگیر یک ضرورت می باشد(15). سازمان جهاني بهداشت در سال جاري اعلام كرد يك ميليارد نفر از ساكنين كره خاك بطور مستقيم در معرض ابتلاي به بيماري هاي عفوني كه توان ايجاد همه گيري دارند قرار گرفته اند و اكنون با توجه به حقايق مذكور، صاحبنظران بهداشتي در دنيا به اين نتيجه رسيده اند كه مراقبت از بيماري ها با روش هاي گذشته ديگر پاسخگو نمي باشد. اين وظيفه بين المللي است كه همه كشورها بايستي در رابطه با تقويت آن سهيم باشند و براي تحقق آن بودجه، نيروي انساني، تجهيزات و تداركات لازم را پيش بيني و فراهم نمايند . بخشي از اين نظام مراقبت شامل همه كشورهاي دنيا، بخش ديگر آن به صورت منطقه اي و بخشي ديگر نيز در داخل كشورها بايستي سامان داده شود( 16). نظام مراقبت موجود بيماري هاي واگير با استفاده از توانمندي بسيار بالاي شبكه خدمات بهداشتي درماني اولیه كشور، موفقيت بسيار خوبي در شناسايي اپيدمي ها و طغيان هاي بيماري هاي كشور داشته است و با استفاده از آزمايشگاه هاي موجود (مانند مركز تحقيقات و آزمايشگاه هاي رفرانس، انستيتو پاستور ايران، دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران...) براي شناسايي عوامل ايجاد كننده آنها تلاش كرده است.