نقش تربیتی نماز در نگرش نوجوانان به جنس مخالف

مؤلف:

اعظم نصیری

فصل اول

نوجوانی و ارتباط والدین و نوجوانان

دوره نوجوانی

دوره نوجوانی، دوره‌ای است که فرد کودکی را پشت سر گذاشته و وارد مرحله جدیدی از زندگی خود می‌شود. در این دوره فرد به بلوغ می‌رسد و در پی کشف هویت خود است. نوجوانی یکی از مهمترین مراحل زندگی آدمی است مرحله تحول شناختی و گذار از مرحله «پیرو دیگران بودن» است. میل به اظهار وجود و اثبات خود یکی از طبیعی‌ترین حالات روانی دوره نوجوانی است. نوجوان که دوره کودکی را پشت سر گذاشته، باید خود را برای زندگی مستقل اجتماعی آماده کند. نوجوانی، دوران شکل‌گیری هویت است. در این دوران، نوجوان می‌کوشد بین «خود درونی» و دنیای بیرونی خویش تمایز قائل شود. اریکسون (یک روانشناس آمریکایی-آلمانی) این دوران را دوران بحرانی نامیده است. یعنی دورانی که نوجوان به دنبال هویت خود و هدفمند کردن زندگی و احساس مفید بودن است. اگر این دوران به درستی سپری شود و نوجوان در کسب هویتی سالم توفیق یابد، احساس هدفمند بودن زندگی در او ایجاد خواد شد. چنانچه نتواند هویتی سالم را در خود شکل دهد از احساس تنهایی و از خودبیگانگی رنج خواهد برد و این ناشی از شکست او در تعیین نقش اجتماعی خویش است.

مهمترین تغییر و تحول دوران نوجوانی که به عنوان نقطه عطف زندگی نوجوانان از آن یاد می‌شود، بلوغ است. نوجوانان در دوره بلوغ نوعی غافلگیری همراه اضطراب را تجربه می‌کنند و عدم توجه کافی به مسائل این دوران، تأثیر منفی بر سلامت، آگاهی و عزت نفس آنان خواهد داشت. مشکلات دختران در ابعاد بهداشتی، روانی و اجتماعی به دلایل تفاوت‌های فیزیولوژیک، نقش‌های اجتماعی و سنت‌های حاکم در جامعه بیش از پسران است.

برخی فکر می‌کنند، بلوغ همان نوجوانی است. در حالیکه این دو یکی نیستند. بلکه در اصل مشترک‌هایی با هم دارند، از لحاظ علمی، بلوغ به موفقیت یا مرحله‌ای اطلاق می‌شود که فرد از نظر جنسی، قادر به تولید مثل می‌شود و علائم آن رشد اندام‌ها و تحولات خصوصیات ثانویه جنسی است. سن بلوغ برای آغاز بلوغ طبیعی، سن معینی وجود ندارد و در محیط‌های مختلف، متفاوت است. عواملی از قبیل عوامل محیطی، فرهنگی، موروثی و اجتماعی و تغذیه‌ای در پیدایش بلوغ مؤثر است؛ ولی آغاز آن در اکثر دختران حدود ۱۱سالگی است. اما بیشتر محققان براین عقیده‌اند که سن شروع بلوغ طبیعی در دخترها ۱۱-۱۶ سالگی است و در مجموع، اصطلاح بلوغ به دوره بین ۱۰ تا ۱۳ سالگی اطلاق می‌شود و سن متوسط بلوغ، بدون توجه به پسر بودن یا دختر بودن، ۱۱ سالگی اطلاق می‌شود؛ ولی به طور مسلم دختران زودتر از پسران مرحله بلوغ زندگی خویش را آغاز می‌کنند و زودتر نیز این مرحله را به پایان می‌رسانند.

بلوغ در ابعاد جسمانی، روانی، عاطفی، معنوی و اجتماعی در سنین نوجوانی بروز می‌کند. بلوغ جسمی با رها شدن ترشح ضربانی هورمون آزادکننده گنادوتروپین‌ها در اثر بازخورد قبل از بلوغ و مهار مرکزی آغاز شده و با افزایش مقادیر گنادوتروپین‌ها و استروئیدها همراه با بروز صفات ثانویه جنسی نهایی می‌گردد. در مرحله بلوغ روانی، رشد عقلی و هوشی نوجوان به کمال می‌رسد و نگرش و بینش تازه‌ای در رفتار و کردار او دیده می‌شود. در آستانه بلوغ، رشد عمومی بدن دچار تغییرات و دگرگونی‌هایی می‌شود. یکی از مهمترین تحولات دوران بلوغ، رشد سریع استخوان‌ها و عضلات و کلیه عضلات داخلی بدن است. رشد دوران بلوغ به قدری سریع و شدید است که بعضی از دانشمندان، رشد و نمو دوران بلوغ را جهشی تعبیر کرده‌اند. این تغییرات نوجوان بالغ را با بحران‌هایی مواجه می‌کند.

بر اساس تحقیقات در این مرحله، نوجوان بدن بالغ خود را می‌پذیرد، شیوه‌های تفکر بالغ را فرا می‌گیرد، استقلال عاطفی و مالی کسب می‌کند، روش‌های برقراری ارتباط با همسالان هر دو جنس را می‌آموزد و هویتی مستقل در او شکل می‌گیرد. این تغییرات و کثرت تنوع آن‌ها در نوجوان پرسش‌هایی را بر می‌انگیزاند. نوجوان طالب حمایت اطرافیان و احساس آرامش می‌شود. این بحران باعث شده است که طوفانی در درون نوجوان ایجاد شود و با انواع تردیدها و سردرگمی‌ها رو به رو گردد. عواطف او ثابت نیست، زود خوشحال می‌شود و به سرعت در غم و اندوه فرو می‌رود. همین تغییر حالت او را خسته و رنجور می‌کند و او را به واکنش تند و ناسازگاری سوق می‌دهد.

مراحل نوجوانی

تغییر و تحوّلات این دوره به سه مرحله تقسیم می‌شود:

مرحله اول: فاصله گرفتن (۱۲ـ۱۴ سالگی)

بروز رشد جسمی و اولین نشانه‌های بلوغ، با نوعی تمایل طبیعی برای فاصله گرفتن کودک از بزرگ سالان، بخصوص والدین همراه است. این تمایل می‌تواند در بستن در اتاق یا حمام توسط کودک و یا محرمانه جلوه دادن تغییرات بدن مشاهده شود. این گونه رفتارهای محرمانه و اختصاصی، نقش روانی ـ اجتماعی مهمی در پایان دادن به وابستگی‌های کودکانه قبلی به والدین و سایر بزرگ سالان ایفا می‌کند. با افزایش این فاصله، کودک می‌تواند با دوستان نزدیک خود راز و رمزهایی را مطرح کند و ارتباط‌های ویژه دوره نوجوانی را با گروه هم سالان و به دور از والدین و معلمان و دیگر بزرگ سالان به وجود آورد. در کودکان عادی، این فاصله تا آنجا گسترش می‌یابد که به کشف هویت و جنسیت و سایر جوانب رشد «خود» در آنان منجر شود.

مرحله دوم: جدایی تدارکاتی (۱۵ـ۱۷ سالگی)

این مرحله که هسته اصلی نوجوانی و مشکلات آن است، با رشد بیشتر بدنی و جنسی همراه است و سطح عالی تری از ادراک «خود» را تجلّی می‌دهد. رشد مغز و توانایی‌های شناختی نوجوان با درونی شدن حیات عاطفی و ارتباط عمیق‌تر با گروه هم سالان، جدایی بیشتر ویژگی‌های روان شناختی نوجوان و باورها و ارزش‌های او از والدین و بزرگ سالان را به بار می‌آورد. این جدایی هرچند به ندرت جنبه جدایی مکانی نوجوان با والدین و بزرگ سالان را پیدا می‌کند، اما معمولاً یک جدایی روحی، فکری، ارزشی و رفتاری است و زمینه‌های ذهنی استقلال را برای او فراهم می‌آورد. در همین مرحله، انسجام جنبه‌های مختلف بدنی و جنسی و تصور از خویش به صورت هویت واحد شکل می‌گیرد و پاسخ گویی به سؤال اساسی «من کیستم؟» به تدریج در ذهن نوجوان تحقق می‌یابد. در این مرحله، کسب دانش و مهارت‌های لازم برای اشتغال یا برای ادامه تحصیل، به عنوان یک نیاز مهم در تعلیم و تربیت نوجوانان مطرح می‌شود.

مرحله سوم: ورود مجدّد به مناسبات اجتماعی (۱۸ـ۲۰ سالگی)

چنانچه رشد نوجوان در مراحل پیشین به گونه‌ای نسبتاً بهنجار صورت گرفته باشد، در این مرحله آخر نوجوانی به تدریج به صورت یک فرد مستقل و خودکفا در مناسبات خانوادگی، آموزشی، شغلی، اجتماعی و فرهنگی ایفای نقش می‌کند و در چنین صورتی می‌توان امیدوار بود که مراحل رشد و پرورش او به درستی انجام شده و او آماده است تا زندگی جوانی و بزرگ سالی را با موفقیت آغاز کند و ثمرات رشد و پرورش بیست ساله را در تداوم زندگی خویش آشکار نماید.

بنابراین، می‌توان گفت: «یکی از شیوه‌های تربیت دینی نوجوانان‏» فرایندی است که از طریق اعطای بینش، التزام قلبی و عملی به نوجوان که هماهنگ با فطرت و به دور از جبر و فشار، به منظور نیل به سعادت دنیوی و اخروی انجام می‏گیرد.

نوسانات خلقی در دوران نوجوانی

نوجوانان باهوش، عجیب، ماجراجو و کنجکاو هستند. هرچند آن‌ها اغلب در جامعه مورد سرزنش و شماتت قرار می‌گیرند. جامعه تمایل دارد به جای تمرکز بر ویژگی‌های مثبت نوجوان‌ها بر طبیعت غیرقابل‌پیش‌بینی و بدخلق آن‌ها تمرکز کند. این منفی‌نگری می‌تواند به زندگی شما نفوذ کند و شما را از برقراری رابطه با فرزندتان بترساند. با این حال، اگر طبیعت نوجوان‌ها و نوسانات خلقی نوجوانان را بپذیرید و از ارتباط با آن‌ها نترسید این دوره سنی فرزندتان به دوره‌ای خوشایند برای شما تبدیل خواهد شد. غیرمعمول نیست که نوجوان یک دقیقه بخندد و لحظه دیگر بی‌حوصله شود. در بیشتر اوقات، این تغییرات سریع و شدید خلقی، بخشی طبیعی از دوره بلوغ است. اما گاهی اوقات نوسانات خلقی در نوجوانان می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات جدی‌تری باشد. در ادامه با این موضوع بیشتر آشنا می‌شوید که چه عللی باعث نوسانات خلقی در نوجوانان می‌شود، چگونه می‌توانید با این موضوع کنار بیایید و چه زمانی لازم است از متخصص کمک بگیرید.

نوسانات خلقی یا تغییرات سریع خلق و خوی در دوران بلوغ می‌تواند رابطه میان والدین و فرزند را تا حد زیادی پرتنش سازد. به عنوان پدر و مادر، نیاز دارید که رفتار خود را تغییر داده یا اصلاح کرده و به فرزندتان در کنار آمدن با این مرحله از زندگی کمک کنید. همه ما دوران بلوغ را پشت سر گذاشته و می‌گذرانیم. بلوغ مرحله‌ای از زندگی است، که بدن تغییرات زیادی را از سر می‌گذراند، و شما را به طور مداوم به وفق با آن وادار می‌سازد. این امر موجب آزار و اذیت بسیاری می‌شود. سر در آوردن از چنین طغیان‌‌های احساسی نوجوانانی که دستخوش دوران بلوغ هستند، کار دشواری است. عواطف پیچ در پیچی که به سختی می‌توان با آنها کنار آمد و قدرت تیره و تار ساختن همیشگی روابط را دارند. کنار آمدن با این تغییرات راهی روشن از ورای این ملودرام فیزیولوژیکی است. اما همه کودکان قادر نیستند از عهده این فشارها برآیند و این خود نوسانات خلقی را بدتر می‌سازد.

یک نوسان خلقی به مدت چندین ساعت به طول می‌انجامد. در چند مورد ممکن است تا یک روز ادامه یابد. با این حال، چنانچه مشاهده می‌کنید که فرزندتان از بودن در محافل اجتماعی کناره‌گیری کرده، گوشه‌گیر شده، نشانه‌های مداوم عصبانیت، سرخوردگی، ناراحتی و ناامیدی را از خود نشان می‌دهد، این امر می‌تواند نشان دهنده چیزی بیش از یک نوسان خلقی باشد. این علائم اغلب مدت زمانی طولانی نادیده گرفته شده و نوجوان را از سال‌های زیبای رشد محروم می‌سازند. در اغلب مواقع، بلوغ در ایجاد چنین شرایط روحی و روانی مانند یک کاتالیزور عمل می‌کند. به عنوان پدر و مادر نیاز است که مداخله کرده، راه‌هایی بیابید که مشکل فرزند خود را درک کرده و مهمتر از همه هر چه زودتر با آن برخورد کنید.

صحبت کردن با آنها: بلوغ مرحله‌ای است که کودکان پیدا کردن دوستان قابل اعتماد را کار دشواری می‌دانند. به این دلیل که اکثر دوستانشان همین مرحله را طی می‌کنند، روابط آنها بسیار ناپایدار خواهد بود. به جای آنکه آشکارا رفتار فرزندتان را مورد قضاوت قرار دهید، با او دوست باشید و سعی نمائید از دید او به همه چیز نگاه کنید. این کار به شما این شانس و فرصت را می‌دهد که فرزندتان را بهتر شناخته و رابطه‌تان با او را نیز محکمتر ‌سازید. به جای آرام ساختن او، اجازه دهید فرزندتان خشم خود را خالی کند.

منحرف کردن توجه: بهترین راه مقابله با نوسانات خلقی در دوران بلوغ منحرف کردن توجه به چیزهای دیگر است. کلاس‌های سرگرمی، فعالیت‌های ورزشی، کلاس‌های هنری و غیره، به تعامل با افراد بیشتر کمک کرده که این خود در بسیاری مواقع دیدگاه‌های بسیار جدیدتر مورد نیاز را به همراه می‌آورد. داشتن فعالیت‌های جسمانی به آزاد شدن هورمون بتا اندروفین، که سطوح استرس را کنترل می‌کند، کمک کرده و آنها را به لحاظ عاطفی سر شوق آورده و خلق و خوی‌ِشان را بهتر می‌سازد. با توجه به اینکه بسیاری از نوجوانان در معرض از دست دادن وزن و اضافه وزن در طول این مرحله از زندگی‌شان می‌باشند، ورزش همچنین به بهبود سوخت و ساز بدن کمک کرده و بدن را متناسب و سلامت نگاه می‌دارد.

خواب کافی: برای جلوگیری از تشدید هر نوع استرس در فرزندتان، مطمئن شوید که او خواب کافی داشته باشد. با تحمیل فعالیت‌های بیش از حد و افزایش فشارهای تحصیلی، فرزند شما ممکن است دچار الگوهای خواب آشفته شود. با این حال، برای تمام فعالیت‌های او برنامه‌ریزی کرده و اگر لازم باشد، تعدادی از آنها را حذف نمائید، مطمئن شوید تمام تکالیفش را به موقع انجام داده و به قدر کافی خواب داشته باشد. نداشتن خواب کافی به تند خویی او افزوده و دوره‌های غم و اندوه او را افزایش داده و فرزندتان را به راحتی خسته می‌سازد.

کنترل اصرارها و فشارها: نوسانات خلقی به شما فشار آورده و مجبور می‌سازد بدون فکر عمل کنید. بنابراین کنترل این فشارها کلیدی است که با نگاه به گذشته احساس پشیمانی به شما دست ندهد. سطوح خویشتن‌داری و شکیبایی خود را با تدبیر و مراقبه، منحرف ساختن ذهن خود از این موقعیت، افزایش داده و آموختن راه‌هایی جهت کنترل خشم به شما در غلبه بر این مرحله دشوار کمک خواهد کرد.

هم دختران و هم پسران در طول دوران بلوغ دچار نوسانات خلقی می‌شوند. تشخیص و پذیرفتن تغییراتی که در بدن رخ می‌دهد، نخستین اقدام در جهت کنار آمدن با این مرحله طاقت‌فرسا از زندگی است. داشتن طرز فکری که از این تغییرات استقبال کند، به شما و فرزندتان کمک کرده تا این سال‌های عمر را با نگاه مثبت ببینید. به یاد داشته باشید که فرزند شما اوقات سختی را سپری می‌کند و به کمک همه جانبه شما نیاز دارد. بنابراین، بجای آنکه به او بگوئید که چه کاری نباید بکند، به راه‌هایی فکر کنید که بتوانید از طریق آنها رابطه خود با فرزندتان را محکمتر‌ سازید. اگر بیش از حد به آنها فشار آورید، این قواعد ناب والدینی در این قسمت با شکست مواجه می‌شوند. برای آنکه پیوندی محکمتر با فرزند خود ایجاد کنید، کمی از او دلجویی کنید.

چالش‌های دوره نوجوانی

علت نوسانات خلقی در نوجوانان تا حد زیادی، زیست‌شناختی است و به تغییرات سریع مغزی و هورمونی آن‌ها برمی‌گردد. از سوی دیگر، هویت‌یابی و عوامل مربوط به سبک زندگی نیز در این مسئله نقش دارند. نوجوانی با بلوغ و پایان دوران بی‌دغدغه کودکی همراه است. در این مرحله حساس زندگی فرد با چالش‌های جدیدی رو به رو می‌شود که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:

کشمکش بین استقلال و وابستگی: نوجوانی دوره‌ای است که فرد از دوره کودکی خارج می‌شود و با نقش‌ها و مسئولیت‌های جدید در خانواده و جامعه روبه رو می‌شود. در واقع فرد در دوره نوجوانی از وابستگی کودکانه به سمت استقلال حرکت می‌کند. نوجوانان می‌خواهند در محیط خانواده و مدرسه استقلال بیش‌تری داشته باشند و خودشان برای خودشان تصمیم بگیرند و زیر سلطه دیگران نباشند. این خواسته در نوجوان و عدم پذیرش این واقعیت توسط والدین منجر به ایجاد یک دوگانگی می‌شود. انتظارات والدین از نوجوان باید متناسب با توانایی‌های فرد باشد، داشتن توقعات بیش از اندازه به دلیل عدم آمادگی، استرس شدیدی در او ایجاد خواهد کرد. در مقابل خانواده نباید به نوجوان خود به چشم یک بچه نگاه کنند بلکه باید شرایط مسئولیت‌پذیری و استقلال بیش‌تر را برای او محیا سازند.

دوران نوجوانی و طغیان علیه مراجع قدرت: برخلاف تصور قالبی، نوجوانان صرفاً به دلیل مخالفت با والدین خود یا بزرگسالان دست به طغیان یا سرکشی نمی‌زنند، در واقع نوجوانان نمی‌خواهند با تمام قوانین آن‌ها مخالفت کنند بلکه خواهان انتخاب شخصی در مسائلی هستند که قبلاً در حوزه کنترل والدین بوده است. تمایل نوجوان برای مستقل شدن و عدم کنترل توسط والدین و پافشاری آن‌ها برای اعمال کنترل به درگیری‌هایی بین آن‌ها منجر می‌شود. خانواده‌ها با محدودیت زیاد و اعمال مقررات سخت و خشک باعث ایجاد فاصله بین نوجوان و خانواده می‌شوند. در واقع دوره نوجوانی با فاصله عاطفی بین فرزند و والدین همراه است و معمولاً اختلافات شدت می‌گیرند. ممکن است مدت زمانی طول بکشد تا نوجوان و خانواده‌اش به یک حالت تعادل برسند. در این شرایط نحوه برخورد صحیح والدین و شیوه تربیتی آنان اهمیت می‌یابد.

تغییرات سریع در مغز نوجوانان: اسکن‌های MRI نشان می‌دهند که مغز نوجوان پس از بلوغ به سرعت تغییر می‌کند. قشر پیش‌پیشانی مغز، قسمتی است که در آن رفتارهای پیچیده‌تر مثل تصمیم‌گیری‌های پیچیده، ابراز شخصیت و هدایت تعاملات اجتماعی فرد تنظیم می‌شود. این قسمت از مغز در نوجوانی کمی تغییر می‌کند. از سوی دیگر، ارتباطات بین سلول‌های مغزی پس از ثبات نسبی در دوران کودکی، دوباره با سرعت بالا در نوجوانی ادامه پیدا می‌کنند. همچنین، در نوجوانی، در مناطق خاصی از مغز به نام لوب پیشانی و لوب آهیانه‌ای، ماده سفید بیشتری تشکیل می‌شود. این مناطق مغز با فرآیندهای مختلفی از جمله استدلال، قضاوت و کنترل تکانه‌ها سر و کار دارند. اگر تا به حال از رئیس خود عصبانی شده‌اید و توانسته‌اید خشم خود را فرو ببرید و آن را کنترل کنید، لازم است بدانید مغز نوجوان شما به او اجازه این کار را نمی‌دهد. برخی از نوسانات خلقی در نوجوانان به احتمال زیاد با رشد مغز آن‌ها ارتباط دارد. از آنجایی که این تغییرات مغزی باعث خودکنترلی ضعیف در نوجوانان می‌شوند، ممکن است باعث شوند که نوجوان نتواند قبل از بروز هیجان خود در مورد آن فکر کند یا آن را تنظیم کند.

نقش هورمون‌ها در نوسانات خلقی در نوجوانان: هورمون‌‌ها نقش بسیار مهمی در خلق ‌و ‌خو دارند. تصور می‌شود که هورمون‌های جنسی (استروژن و تستوسترون) بر روی مغز نوجوان تأثیر می‌گذارند و احتمالاً منجر به مشکلات نوسانات خلقی در آن‌ها می‌شوند. هر زنی که سندرم پیش از قاعدگی قابل‌توجه را تجربه کرده باشد، می‌داند که هورمون‌ها چگونه می‌توانند موجب تغییرات خلقی شوند. از سوی دیگر، فقط این هورمون‌ها نیستند که با نوسانات خلقی در نوجوانان مرتبط‌اند. هورمونی که به طور معمول بزرگسالان را آرام می‌کند در واقع باعث ایجاد اضطراب در نوجوانان می‌شود. در موقعیت‌های استرس‌زا، THP (یا آلوپرگنانولون) در بدن ما ترشح می‌شود که این هورمون برای بزرگسالان، اثر آرامش‌بخش دارد اما THP در نوجوانان، نتیجه عکس دارد. احتمالاً متوجه شده‌اید که وقتی نوجوان شما مضطرب است، نوسانات خلقی‌اش بیشتر می‌شود. این امر اگرچه در مورد بزرگسالان نیز صادق است، اما نوجوانان در هنگام تجربه استرس، نسبت به بزرگسالان، بدقلقی و تحریک‌پذیری بیشتری را نشان می‌دهند. وقتی نوجوان به بزرگسالی نزدیک می‌شود این واکنش به هورمون THP تا حدود زیادی ناپدید می‌شود و احتمالاً در مواقع پراسترس، نوجوان شما کمتر دچار نوسانات خلقی می‌شود.

هویت‌یابی در نوجوانان: تلاش نوجوانان برای پیدا کردن هویت خود نیز می‌تواند در خلق‌ و خوی آن‌ها مؤثر باشد. به دست آوردن استقلال و داشتن اعتقادات، باورها و اهداف جداگانه از والدین، برای نوجوانان امری سالم است. آن‌ها با شکل‌گیری این استقلال، احتمالاً آشفتگی درونی را تجربه خواهند کرد که معمولاً آن را به صورت رفتار نمایشی نشان می‌دهند. رشد سالم در نوجوانان باعث می‌شود که آن‌ها از خود بپرسند: «من کیستم؟» به همین دلیل است که آن‌ها ممکن است مراحل جالبی را پشت سر بگذارند. برای مثال، ممکن است یک نوجوان شش ماه سال فقط لباس سیاه بپوشد اما پس از آن، رنگارنگ‌ترین و براق‌ترین لباسی که دارد را بپوشد. ایجاد استقلال در نوجوانان، باعث می‌شود که آن‌ها احساسات مختلفی را تجربه کنند. آن‌ها ممکن است در هنگام فکر کردن در مورد آینده، احساس غم، ترس و تنهایی را تجربه کنند اما در عین حال، نسبت به استقلال و آزادی‌ای که به دست می‌آورند احساس هیجان داشته باشند. این احساسات شدید می‌تواند منجر به نوسانات خلقی در نوجوانان شود.

سبک زندگی نوجوانان: سبک زندگی نیز می‌تواند نقش بسیار مهمی در نوسانات خلقی در نوجوانان داشته باشد. یکی از این عوامل، کیفیت خواب نوجوان است. زمان خواب فقط برای بچه‌های کوچک نیست. نوجوانان نیز به هشت تا نه ساعت خواب شبانه نیاز دارند. مطالعات نشان می‌دهند که کمبود خواب می‌تواند در افسردگی نوجوانان نقش داشته باشد. نوجوانانی که پس از نیمه‌شب به خواب می‌روند ۲۴ درصد بیشتر احتمال دارد که دچار افسردگی شوند و افکار خودکشی را تجربه کنند. از سوی دیگر، لازم است به رژیم غذایی و تناسب اندام فرزندتان نیز توجه کنید. یک رژیم غذایی سالم می‌تواند تأثیر بسیار زیادی بر خلق‌ و خوی نوجوان داشته باشد. مطالعات نشان می‌دهند نوجوانانی که صبحانه می‌خورند خلق و روحیه بهتری دارند و نسبت به افرادی که صبحانه نمی‌خورند هوشیارترند. از سوی دیگر، به این مسئله نیز توجه کنید که آیا نوجوان شما به اندازه کافی فعالیت بدنی دارد؟ ورزش در تقویت روحیه و کاهش استرس نقش به‌سزایی دارد زیرا باعث آزاد شدن مواد شیمیایی خوب بدن از جمله اندورفین می‌شود.

چگونگی ارضای نیاز‌های جنسی در دوران نوجوانی: تغییرات بیولوژیکی و افزایش هورمون‌ها در سن بلوغ می‌تواند بر روی رفتار فرد به طور مستقیم تأثیر بگذارد و باعث افزایش تمایلات و همچنین فعالیت‌های جنسی در آن‌ها شود. با آموزش‌های صحیح در این زمینه می‌توان آسیب‌های احتمالی ناشی از روابط جنسی را کاهش داد. لازم است نوجوانان در این دوران مدیریت نیازهای جنسی خود را بیاموزند. افزایش صمیمیت بین والدین و فرزندان و به دنبال آن آگاهی بخشی به نوجوانان در مورد نیازهای جنسی از اهمیت زیادی برخوردار است.

ترس از آینده: ورود به نوجوانی و پیدایش نیازهای جدید در فرد و میل به مستقل شدن، نگرانی در مورد آینده را در او افزایش می‌دهد. در واقع نوجوان باید هدف و مسیر زندگی خود در آینده را تعیین کند. داشتن تحصیلات دانشگاهی، چگونگی تأمین اقتصادی و تشکیل خانواده از جمله مسائلی است که برای نوجوانان می‌تواند مبهم باشد.