وضعیت آب و حکمرانی آن در ایران با تأکید برآب‌های مرزی (کتاب الکترونیک)

فهرست مطال

 عنوان                                                                                                   صفحه

----------------------------------

فصل اول: حکمرانی خوب آب ضرورتی اجتناب ناپذیر و مفاهیم برخی از اصطلاحات...... 19

ضرورت حکمرانی خوب آب........................................................................... 19

اسناد بالادستی در بخش آب........................................................................... 22

مفاهیم نظری برخی از اصطلاحات بکار رفته در کتاب مربوط به آب و قراردادهای مرزی................. 25

فصل دوم: وضعیت کلی آب در جهان و ایران.................................................... 47

وضعیت کلی آب در جهان............................................................................. 47

وضعیت آب در خاورمیانه.............................................................................. 52

وضعیت کلی آب در ایران.............................................................................. 54

فصل سوم:جایگاه آب در برنامه‌های توسعه‌ای و قوانین و مقررات و سندآمایش سرزمینی ایران..................................................................................................... 61

الف:جایگاه آب در برنامه‌های توسعه‌ای قبل از انقلاب................................................... 61

ب: قانون آب و نحوه ملی شدن آن مصوب سال 1347 شمسی.......................................... 64

پ: جایگاه آب در برنامه‌های توسعه‌ای بعد از انقلاب اسلامی............................................ 80

ت: قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال 1361........................................................ 90

ث: جایگاه آب در سند ملی آمایش سرزمین ایران..................................................... 106

ج: وضعیت آلودگی آب وجایگاه جلوگیری از آلودگی آن در قوانین و مقررات ایران...................... 113

1 - آيين نامه مربوط به اجراي ماده يك قانون تعيين حريم درياچه احداثي پشت سدها مصوب1346 شمسی........................................................................................................ 118

2 - قانون حفاظت دریا و رودخانه‌های مرزی از آلودگی با مواد نفتی مصوب 1354 شمسی.............. 118

3 - اصل پنجاه قانون اساسی جمهوری اسلامی...................................................... 124

4 - قانون مجازات اسلامي مصوب 1375............................................................ 124

5- مواد قانون توزيع عادلانه آب در مورد جلوگیری از آلودگی آب مصوب1361 شمسی................. 125

6 - آیین نامه جلوگیری از آلودگی آب مصوب 1373 شمسی.......................................... 126

7 - اصلاح تبصره ماده 5 آیین نامه جلوگیری از آلودگی آب مصوب 1393 شمسی..................... 130

8 - قانون حفاظت و بهره برداري از منابع آبزي جمهوري اسلامي ايران مصوب 1374 شمسی.......... 131

9 -آيين نامه اجراي ماده 134 قانون برنامه سوم توسعه اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران مصوب 1379 شمسی............................................................................. 131

فصل چهارم: حوضه‌های آبریز ایران........................................................... 133

حوضه‌های آبریز داخلی.............................................................................. 133

حوضه‌های آبریز مشترک مرزی...................................................................... 137

فصل پنجم: منابع آب ایران...................................................................... 139

وضعیت آب‌های زیر زمینی ایران..................................................................... 139

قنات‌های ایران...................................................................................... 146

جایگاه قنات در برنامه‌های قانونی ایران.............................................................. 148

آب‌های ژرف........................................................................................ 151

رودخانه‌های ایران................................................................................... 153

سدهای ایران........................................................................................ 154

وضعیت ذخیره مخازن سدها ی ایران................................................................. 156

آخرین وضعیت سدها از نظر مقدارآب در مخازن....................................................... 157

آخرین وضعیت بارش‌ها در بهمن 1399.............................................................. 160

آخرین وضعیت بارش‌ها از اول مهر 1399 لغایت  13 فروردین 1400 ( سال آبی 1400 – 1399)....... 162

دریاچه‌ها و تالاب‌های ایران.......................................................................... 164

وضعیت تالاب‌ها از نظر کنوانسیون رامسر............................................................ 164

قوانین مربوط به حفاظت از تالاب‌ها ی ایران......................................................... 169

قانون الحاق دولت جمهوري اسلامي ايران به پروتكل اصلاحي كنوانسيون رامسر...................... 170

جایگاه حکمرانی حفاظت از محیط زیست در برنامه‌های توسعه‌ای ایران................................ 178

نقش دریا‌ها در منابع آب ایران....................................................................... 181

فصل ششم: رودخا نه‌های مرزی ایران.......................................................... 187

مرزها و اهمیت آن................................................................................... 187

مرزهای آبی و خاکی ایران........................................................................... 189

قوانین حقوقی رودخانه‌های مرزی.................................................................... 191

وضعیت قراردادهای ایران در مورد رودخانه‌های مرزی................................................. 194

رودخانه مرزی هیرمند............................................................................... 201

نقش‌های متفاوت رودخانه هیرمند در سیستان........................................................ 206

قراردادهای مرزی بین ایران و افغانستان در مورد رودخانه هیرمند...................................... 208

عهد نامه پاریس..................................................................................... 208

قانون قرارداد تقسیم آب رود هیرمند بین ایران و افغانستان سال 1318................................. 213

قانون معاهده 1351 راجع به آب رود هیرمند بین ایران و افغانستان و پروتکل‌های آن................... 217

نقش بستن سدها بر روی رودخانه هیرمند............................................................ 224

وضعیت اخیر هیرمند................................................................................. 229

وضعیت منابع آب استان سیستان و بلوچستان......................................................... 236

رودخانه ها، دریاچه‌ها و تالاب‌های استان سیستان و بلوچستان........................................ 237

طرح 46 هزار هکتاری دشت سیستان................................................................ 245

رودخانه مرزی هریرود............................................................................... 249

سد دوستی بر روی رودخانه هریرود................................................................... 250

قانون موافقتنامه ایران و ترکمنستان در مورد احداث و بهره برداری از سد دوستی....................... 252

وضعیت منابع آب استان خراسان رضوی.............................................................. 255

رودخانه مرزی اترک................................................................................. 260

قراردادهای بین المللی در مورد استفاده از آب رودخانه اترک........................................... 262

وضعیت استفاده از آب رودخانه اترک در ایران......................................................... 262

وضعیت منابع آب استان خراسان شمالی.............................................................. 264

وضعیت منابع آب استان گلستان..................................................................... 267

رود خانه مرزی ارس................................................................................. 268

قراردادها و هیدرو پلیتیک تاریخی و حکمرانی رودخانه ارس........................................... 270

قرارداد انتظامات مرزی ایران و شوروی در سال 1957 میلادی........................................ 271

قانون موافقتنامه همکاری بین ایران و شوروی در زمینه تأ سیسات آبی خداآفرین و قیزقلعه‌سی.......... 295

قانون موافقتنامه همکاری بین ایران و آذربایجان در زمینه تأسیسات آبی خداآفرین و قیزقلعه سی....... 297

وضعیت منابع آبی استان آذربایجان غربی............................................................. 308

وضعیت منابع آبی استان آذربایجان شرقی............................................................ 311

وضعیت منابع آبی استان اردبیل...................................................................... 313

رودخانه‌های مرزی ایران و ترکیه در غرب کشور...................................................... 315

رودخانه مرزی اروند رود............................................................................. 316

قراداد 1975 الجزایر بین ایران و عراق................................................................ 320

پروژه گاپ ترکیه.................................................................................... 323

وضعیت منابع آبی استان خوزستان................................................................... 325

فصل هفتم: دریا‌های بین المللی ایران........................................................... 329

دریای خزر.......................................................................................... 329

قرادادها و نحوه حکمرانی در دریای خزر.............................................................. 332

قانون كنوانسیون چارچوب حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر................................. 336

سهم ایران از دریای خزر............................................................................. 364

وضعیت منابع آبی استان مازندران.................................................................... 365

وضعیت منابع آبی استان گیلان...................................................................... 368

خلیج فارس......................................................................................... 370

تعیین حدود و مرزبندی‌های خلیج فارس.............................................................. 373

قانون مناطق دریایی جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس و دریای عمان............................ 375

وضعیت منابع آبی استان بوشهر...................................................................... 382

وضعیت منابع آبی استان هرمزگان................................................................... 384

دریای عمان......................................................................................... 387

موقعیت و وسعت.................................................................................... 387

اهمیت استراتژیک دریای عمان و بندر چابهار برای ایران.............................................. 388

شیرین کردن آب دریای عمان و وضعیت آب چابهار................................................... 390

وضعیت حکمرانی ایران و سایر کشورها ی ساحلی دریای عمان....................................... 393

قانون موافقتنامه تحدید حدود مرز دریایی بین ایران و عمان........................................... 394

فصل هشتم: سخن آخر........................................................................... 399

منابع................................................................................................ 411

فهرست جداول

عنوان                                                                                                        صفحه

-----------------------------------

جدول شماره 1 - پراکندگی آب‌های جهان................................................................. 47

جدول شماره 2 - توزیع قاره‌ای آبهای شیرین به نسبت جمعیت............................................. 48

جدول شماره 3- کشورهای دارای تنش آبی سنگین احتمالی تا سال 2040 میلادی.......................... 52

جدول شماره 4- تغییرات حجم آب تجدید پذیر کشور در مقاطع مختلف زمانی............................... 57

جدول شماره 5- توزیع مصرف آب به تفکیک بخش‌های مختلف در ایران و سایر نقاط جهان در سال 2011 ( درصد )...................................................................................................... 57

جدول شماره 6- درصد سهم آب مصرفی و ارزش افزوده در بخش‌های کشاورزی و صنعت کشور............. 58

جدول شماره 7- مقایسه مصرف آب کشاورزی در آبیاری انواع محصولات................................... 59

جدول شماره 8- ميزان ريزشهاي جوي مهر تا 11 اسفند سال آبي 1400-1399 به میلیمتر................. 104

جدول شماره9 – دسته بندی خطرات بالقوه موجود در فاضلاب............................................ 114

جدول شماره 10- مساحت و میزان متوسط حجم آب بارش حوضه‌های آبریز اصلی کشورطی 49 سال...... 135

جدول شماره 11- درصد اختلاف مقادیر بارندگی و حجم جریانهای سطحی در سال‌های اخیر با متوسط بلند مدت در حوضه‌های آبریز درجه یک و کل کشور................................................................... 135

جدول شماره 12- تعداد چاهها و میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی طی دوره 1395 – 1351 به میلیارد متر مکعب...................................................................................................... 140

جدول شماره 13- میزان برداشت آب از منابع آب زیرزمینی و آب‌های سطحی در سال 1388 ( میلیارد متر مکعب )........................................................................................................... 144

جدول شماره14- بزرگترين سدهاي جهان و ايران از لحاظ ارتفاع.......................................... 155

جدول شماره 15-آمار بهره‌برداري از سدهاي مخزني كشور تا پایان اسفند سال 1396 ( میلیون متر مكعب).. 156

جدول شماره 16- درصد پربودن مخزن سدهای موجود در حوضه آبریز درجه یک و کل کشور در 15 سال اخیر............................................................................................................ 157

جدول شماره 17 - میزان ریزش‌های جوی مهر تا پایان 13 فروردین سال آبی 1400 – 1399 به تفکیک 6 حوضه آبریز اصلی به میلیمتر................................................................................ 163

جدول شماره 18- وضعیت تالاب‌ها ودر یاچه‌های ایران با درجه اهمیت جهانی در کنوانسیون رامسر......... 167

جدول شماره 19- وضعیت حوضه مشترک مرزی ایران در مقایسه با سایر حوضه‌های مشترک جهان سال 2016 میلادی.................................................................................................... 195

جدول شماره20- قراردادهای آب مرزی ایران با همسایگان............................................... 196

جدول شماره 21- نحوه تقسیم آب در قراردادهای مرزی بین ایران و همسایگان........................... 200

جدول شماره 22 – مساحت دریاچه هامون در سال‌های مختلف به کیلومتر مربع........................... 238

جدول شماره 23- وضعیت چاه‌های مجازدارای پروانه بهره برداری ومجوز نصب منصوبات سیستان و بلوچستان سال 1399................................................................................................. 241

جدول شماره 24- وضعیت چاه‌های غیرمجاز استان سیستان و بلوچستان سال 1399....................... 241

جدول شماره 25- درصد مساحت تحت تأثیر خشکسالی SPEI سیستان و بلوچستان دوره 10 ساله تا پایان آبان 1399...................................................................................................... 243

جدول شماره 26- درصد مساحت تحت تأثیر خشکسالی SPEI خراسان رضوی دوره 10 ساله تا پایان آبان 1399............................................................................................................ 260

جدول شماره 27- درصد مساحت تحت تأثیر خشکسالی SPEI خراسان شمالی دوره 10 ساله تا پایان آبان 1399............................................................................................................ 266

جدول شماره 28- درصد مساحت تحت تأثیر خشکسالی SPEI گلستان دوره 10 ساله تا پایان آبان 1399... 268

جدول شماره 29 - اهم مستندات حقوقی بین ایران و شوروی درخصوص رودخانه ارس..................... 303

جدول شماره 30- اهم مستندات حقوقی بین ایران و آذربایجان درخصوص رودخانه ارس................... 304

جدول شماره 31- اهم مستندات حقوقی بین ایران و ارمنستان درخصوص رودخانه ارس.................... 304

جدول شماره 32- اهم مستندات حقوقی بین ایران و ترکیه در حوضه ارس................................. 306

جدول شماره33 - اهم مستندات حقوقی بین سایر کشورهای حوضه ارس.................................. 306

جدول شماره 34- درصد مساحت تحت تأثیر خشکسالی SPEI آذربایجان غربی دوره 10 ساله تا پایان آبان 1399............................................................................................................ 311

جدول شماره 35- درصد مساحت تحت تأثیر خشکسالی SPEI آذربایجان شرقی دوره 10 ساله تا پایان آبان 1399...................................................................................................... 313

جدول شماره 36- درصد مساحت تحت تأثیر خشکسالی SPEI اردبیل دوره 10 ساله تا پایان آبان 1399.... 315

جدول شماره 37 - میزان اشتراک کشورها در حوضه آبریز اروند رود....................................... 317

جدول شماره 38 - درصد مساحت تحت تأثیر خشکسالی SPEI خوزستان دوره 10 ساله تا پایان آبان 1399. 327

جدول شماره 39 - متوسط بارندگی در کل حوضه‌های آبریز استان مازندران............................... 366

جدول شماره 40- درصد مساحت تحت تأثیر خشکسالی SPEI مازندران دوره 10 ساله تا پایان آبان 1399.. 368

جدول شماره 41- درصد مساحت تحت تأثیر خشکسالی SPEI گیلان دوره 10 ساله تا پایان آبان 1399.... 370

جدول شماره 42- مرزهای دریایی و فلات قاره خلیج فارس تا سال2017 میلادی.......................... 373

جدول شماره 43- درصد مساحت تحت تأثیر خشکسالی SPEI بوشهر دوره 10 ساله تا پایان آبان 1399.... 384

جدول شماره44- وضعیت تغییرات حجم مخزن و کسری مخازن استان هرمزگان در سال آبی 98 – 1397. 385

جدول شماره 45 - درصد مساحت تحت تأثیر خشکسالی SPEI هرمزگان دوره 10 ساله تا پایان آبان 1399. 386

جدول شماره 46- ادعا‌ها و اقدامات کشورهای ساحلی دریای عمان در زمینه قلمرو سازی.................. 393

جدول شماره 47- محاسبه قلمروهای مختلف دریایی کشورهای ساحلی دریای عمان...................... 394

فهرست نقشه ها

عنوان                                                                                                       صفحه

-----------------------------------

نقشه شماره 1 – تقسیمات اقلیمی ایران.................................................................... 54

نقشه شماره 2- پهنه بندی خشکسالی هواشناسی درسطح استان‌های کشور بر اساس شاخص SPEI تا پایان تیر 1398    57

نقشه شماره 3- وضعيت کيفيت آب سطحی در حوضه‌های آبريز 30 گانه کشور از نظر منغيرهای کيفيت آب شوری،BOD (اکسیژن مورد نیاز بیوشیمیایی)، نيتروژن کل و فسفرکل....................................... 116

نقشه شماره 4- حوضه‌های آبریز اصلی کشور............................................................. 134

نقشه شماره 5- پهنه بندی خشکسالی هواشناسی حوضه‌های اصلی بر اساس شاخص SPEI دوره یک ماهه تا پایان آبان 1399............................................................................................ 137

نقشه شماره 6- موقعیت دریاها، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها و تالاب‌های ایران................................................. 140

نقشه شماره 7- احتمال فرو نشست زمین در آبخوان‌های آبرفتی ایران، ناشی از بهره برداری منابع آب زیرزمینی............................................................................................................ 141

نقشه شماره 8 - ابرحوضه هاي آب ژرفی ایران........................................................... 143

نقشه شماره 9 - انتقال آب خلیج فارس و دریای عمان به 7 استان کشور................................... 184

نقشه شماره 10 - انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی............................................... 185

نقشه شماره 11- ایران و کشورهای همسایه.............................................................. 190

نقشه شماره 12- حوضه‌های پنجگانه مشترک مرزی ایران با کشورهای همسایه و رودخانه‌های اصلی این حوضه............................................................................................................ 191

نقشه شماره 13- حوضه آبريز رودخانه هيرمند............................................................ 203

نقشه شماره 14- دریاچه (تالاب) بین المللی هامون هنگام پر آبی.......................................... 204

نقشه شماره 15 - موقعیت سدها و زمین‌های کشاورزی در شبکه رودهای اصلی حوضه آبریز افغانستان..... 228

نقشه شماره 16 - حوضه رودخانه هریرود با موقعیت سدها................................................ 251

نقشه شماره 17 - آبراهه‌ها و رودخانه‌های اصلی استان خراسان رضوی.................................... 255

نقشه شماره18 - حوضه‌های آبریز خراسان رضوی........................................................ 256

نقشه شماره19 – موقعیت حوضه آبریز رودخانه اترک..................................................... 261

نقشه شماره20 - حوضه‌های آبریز استان خراسان شمالی.................................................. 265

نقشه شماره 21 - وضعیت دشت‌های استان خراسان شمالی............................................... 266

نقشه شماره 22 - حوضه‌های آبریز استان گلستان........................................................ 267

نقشه شماره 23 - رودخانه کورا – ارس................................................................... 269

نقشه شماره24 - موقعیت حوضه آبریز رودخانه ارس به تفکیک کشور..................................... 270

نقشه شماره 25 – آبهای سطحی ورودی از خاک ایران به حوضه آبریز دجله و فرات و اروند رود وحاشیه مرز عراق............................................................................................................ 317

نقشه شماره 26 - ایران و کشورهای حاشیه دریای خزر................................................... 330

نقشه شماره27 - عمق دریای خزر....................................................................... 331

نقشه شماره 28- حوضه آبریز دریای خزر................................................................. 332

نقشه شماره 29 - خلیج فارس و 8 کشور حاشیه آن....................................................... 371

نقشه شماره 30 - مرزهاي دریایی ایران در خلیج فارس و دریای عمان بر اساس قانون دریایی مصوب 1372 شمسی..................................................................................................... 375

نقشه شماره 31 - دریای عمان وکشورهای ساحلی آن.................................................... 388

فهرست شکل ها

عنوان                                                                                                       صفحه

-----------------------------------

  شکل شماره 1- رابطه بین آب مجازی و بهره وری......................................................... 30

شکل شماره 2- چرخه تبديل نزولات جوي به آب سبز و آب آبي............................................ 32

شکل شماره 3-آبرانه يك نفر انسان شامل آب مصرف شده به صورت مستقیم و غیر مستقیم................. 32

شکل شماره 4 - بیلان منابع آب موجود به همراه منابع چهار گانه و فرآیندهای داخلی و خارجی در محدوده جغرافیایی کشور ایران........................................................................................ 35

شکل شماره 5 – اینفوگرافی جایگاه ایران در جهان بر اساس شاخص عملکرد زیست محیطی در سال 2020 میلادی.................................................................................................... 181

شکل شماره 6- نعمت و نقمت رودخانه هیرمند در سیستان................................................ 207

شکل شماره 7 - اینفوگرافی طرح آبرسانی 46 هزار هکتاری سیستان.......................................... 248

شکل شماره 8 - مدیریت بحران کمبود آب............................................................... 410

فهرست عکس ها

عنوان                                                                                                       صفحه

-----------------------------------

عکس شماره 1 – آلودگی آب‌های اندونزی........................................................... 114

عکس شماره 2- قنات و نیمرخ ایجاد شده از آن....................................................... 146

عکس شماره 3 - خشک شدن دریاچه (تالاب) بین المللی هامون...................................... 205

عکس شماره 4 - میزان آبگیری سد کجکی افغانستان در تاریخ 1399.10.1............................ 227

عکس شماره 5 – موقعیت سه سد مهم ارغنداب، کجکی و کمالخان در افغانستان...................... 229

عکس شماره 6 – تفاوت میزان آب ورودی به رودخانه سیستان در محل شهر زهک ایران، قبل و بعد از آبگیری................................................................................................. 232

عکس شماره 7- مبادله اساسنامه پیگیری حق آبه هیرمند بین ایران و افغانستان بهمن 1399 شهر زابل ایران........................................................................................................ 234

عکس شماره 8 - تالاب خشکیده هامون سیستان و آبگیری سد کمال خان در افغانستان در تاریخ 1399.12.02........................................................................................... 236

عکس شماره 9 - آبراهه‌های هدایت کننده آب به رودخانه شیله در انتهای جنوبی دریاچه هامون سیستان 239

عکس شماره 10 - طرح ناموفق نیم لوله‌ها در سیستان................................................ 245

عکس شماره11 - عملیات طرح آبرسانی 46 هزار هکتاری دشت سیستان.............................. 247

عکس شماره 12 - اجلاس سران کشورها ی ساحلی دریای خزر در شهر آکتائو قزاقستان سال 1397.... 350

عکس شماره 13 - سد رئیسعلی دلواری بزرگترین سد استان بوشهر.................................... 383

عکس شماره 14 - پادگانه‌های ساحلی در غرب چابهار و شمال خلیج ایجاد شده در منطقه.............. 390

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                       صفحه

-----------------------------------

نمودار شماره 1 – مقایسه بارش سال آبی جاری با دوره مشابه سال گذشته و دوره‌های بلند مدت.............. 103

نمودار شماره 2- سهم آب مصرف شده استان‌ها از منابع آب کشور سال 1393.............................. 105

نمودار شماره3- کسری مخازن آب زیرزمینی در دشت‌ها و مناطق ممنوعه کشور به تفکیک استان‌ها تا پایان اسفند 1398.................................................................................................. 142

نمودار شماره 4- روند افزایش تعداد محدوده‌های مطالعاتی ممنوعه از سال 1345 تا 1398................... 142

نمودارشماره 5 - میزان مصرف منابع آب سطحی و زیرزمینی در حوضه‌های آبریز درجه دواستان سیستان و بلوچستان............................................................................................... 242

نمودارشماره 6 - تعداد و تخلیه سالانه منابع آب استان سیستان و بلوچستان................................. 243