هدف این کتاب

هدف این کتاب کمک به شما برای نوشتن بهترین پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری و گرفتن بیشترین نمره ممکن است. این کتاب نمی تواند برای شما پایان نامه و رساله بنویسد، ولی می تواند به شما کمک کند تا آنجا که امکان دارید بهترین شکل آنرا بنویسید.

ازنظر اصول علمی و نظری، پایان‌نامه و رساله شما باید نمره‌ای خوب دریافت کند. شبیه یک امتحان، شما سؤالی را برای خود طرح می‌کنید و یک سال (کارشناسی ارشد) تا دو سال (دکتری) وقت دارید تا با استفاده از بسیاری کتاب‌ها، منابع، داده‌ها و مدل‌ها پاسخ سؤال خودتان را پیدا کنید. درواقع بسیاری از دانشجویان و استادان راهنمای آن‌ها از نمره رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها  ناراضی‌اند. بیشتر دانشجویان به‌اندازه توانایی خود از عهده انجام کار برنمی‌آیند، این کتاب برای آن‌ها است. چنانچه مجبورید پایان‌نامه یا رساله‌ای بنویسد، این کتاب به شما کمک می‌کند.

1-2 چگونه از این کتاب استفاده کنیم؟

این کتاب از زمانی که ایده اصلی به ذهن شما خطور می‌کند تا هنگامی‌که پایان‌نامه و رساله‌تان را تقدیم دانشکده می‌کنید می‌تواند به شما کمک کند. پس‌ازآنکه این کتاب را خواندید، آن را در قفسه کتابخانه خود قرار ندهید. بلکه این کتاب را در کیف خود گذاشته و تا زمانی که پایان‌نامه و رساله خود را تمام نکردید همه‌جا به همراه داشته باشید. این کتاب می‌تواند به‌عنوان یک استاد راهنما و استاد مشاور مجازی همیشه همراه شما باشد.

این کتاب همچنین شبیه یک نقشه ساختمان یا یک نقشه ساخت خودرو است که باید طبق آن عمل کنید تا ساختمان و خودرو خود را بسازید.

این کتاب را به‌عنوان یک نقشه راه برای نوشتن پایان‌نامه و رساله به همراه داشته باشید و بندبند آن را اجرا کنید و گام‌به‌گام پیش بروید و تمام موارد گفته‌شده را بکار ببندید. این کتاب خیلی شبیه به یک کتاب مرجع هست.

هنگامی‌که کار جدی روی پایان‌نامه و رساله‌تان را آغاز می‌کنید، فصلی از کتاب را پیدا خواهید کرد که به کار و وظیفه‌ای که مجبور به انجامش هستید اختصاص داده‌شده است. هر فصل مربوط را همان‌گونه که کارتان پیشرفت می‌کند، دوباره بخوانید. بسیاری از فصل‌ها، شامل روش‌های گام‌به‌گام‌اند که شما می‌توانید برای انجام بخش‌های پروژه‌ی خود به‌کارگیرید. ما در سراسر کتاب و به‌طورمعمول در پایان هر فصل یادآوری‌ها یا دستورالعمل‌ها را به شکل زیر آورده‌ایم: آنچه تاکنون به شما نگفته‌اند....

اگر شما این کتاب را آن‌گونه که ما امیدواریم، به شکل یک دستورالعمل یا کتاب راهنما به کار ببرید، همه‌چیز طبق برنامه خواهد بود و کار شما در روال درست قرارگرفته و هدفمند است. فراتر از اندیشه دستورالعمل‌ها، این است که افراد اغلب درمی‌یابند که داشتن وظیفه ویژه و انجام کاری معین آن‌ها را مجبور می‌کند که بیشتر توجه خودشان را معطوف به انجام آن کنند تا نسبت به داشتن یک پیشنهاد عمومی.

دریافت و مطالعه دقیق این کتاب راهنما بسیار اهمیت دارد. اگر شما از قوانین پیروی نکنید مشکلات جدی و غافلگیرکننده زیادی ممکن است بروز کند. ما سعی کرده‌ایم تا آنجا که ممکن است این کتاب را برای استفاده همگان تهیه کنیم و چگونگی استفاده از آن را به شما واگذار کردیم. متن کتاب را به فصل‌هایی تقسیم نموده‌ایم به شکلی که شما بتوانید فقط آن را که به نیازهای مخصوصتان در زمان خاصی مربوط می‌شود انتخاب کنید.

1-3 چه کسانی باید این کتاب را بخوانند؟

این کتاب برای دانشجویان کارشناسی ارشد، دکتری و کسانی که در بخش پژوهشی سازمان‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی مشغول به کار هستند مفید است. علاوه بر این کتاب برای پژوهشگرانی که وارد مقطع کارشناسی ارشد و دکتری نشده‌اند و می‌خواهند با پایان‌نامه و رساله دکتری آشنا شوند، توصیه می‌شود. این کتاب همچنین برای کسانی که قصد نوشتن طرح‌های پژوهشی را دارند نیز می‌تواند مفید باشد.

1-4 بعد از خواندن هر فصل باید چکار کنیم؟

هنگامی که فصل یک را خواندید، پیش از آنکه پایان‌نامه و رساله خود را پیش ببرید، نسخه‌ای از تمام دستورالعمل‌ها و راهنمایی‌های موسسه آموزشی یا دانشکده، درباره نوشتن پایان‌نامه و رساله را که منتشر شده تهیه کنید. هر گروه آموزشی، دانشکده یا دانشگاه (پیام نور، آزاد و دولتی) دستورالعمل، شیوه‌نامه و فرمت‌های خاص خود را دارند. اگر هنوز آن را دریافت نکرده‌اید، یک نسخه از آن را از وب ‌سایت دانشگاه یا دفتر تحصیلات تکمیلی دانشکده دریافت کنید. بیشتر گروه‌های آموزشی شخصی  را مأمور رسیدگی به امور پایان‌نامه و رساله با مسئولیت ویژه کرده‌اند. اگر شک و تردید دارید، از منشی گروه و رئیس گروه آموزشی و یا از یکی از استادان راهنمای خود درخواست کنید. پیش از آنکه پایان‌نامه و رساله‌تان را شروع کنید، باید بدانید دقیقاً قوانین و مقررات کدام اند و شما به چه نیاز دارید. هنگامی که راهنما را دریافت کردید آن را کنار نگذارید. با دقت آن را مطالعه کرده و اینترنت را هم برای آگاهی از مطالب جدید بررسی کنید تا مطمئن شوید به‌سوی هدف می‌روید.

1-5 خلاصه و نتیجه‌گیری

• هدف این کتاب کمک به شما در تهیه بهترین پایان‌نامه و رساله ممکن است.
• این کتاب را همچون یک راهنما و دستورالعمل در سراسر زمان نوشتن پایان‌نامه و رساله خود مورد استفاده قرار دهید.
• این کتاب را در رابطه و هماهنگ با راهنمایی‌ها و مقررات منتشر شده توسط موسسه آموزش خودتان استفاده کنید.

1-6 آنچه تاکنون به شما نگفته‌اند

یادتان باشد در طول نوشتن پایان‌نامه و رساله خود باید از هر شخص  یا وسیله‌ای کمک بگیرید و فقط به استاد راهنما و استاد مشاور تکیه نکنید

فصل دوم

ایده پردازی و خلاقیت در پایان‌نامه و رساله

مقدمه

اگر باور داشته باشیم که هر پایان‌نامه و رساله دکتری یک ایده باشد، پس یک ایده می‌توان جهانی را متحول کند. سؤال کلیدی این است که چرا با وجود تعداد زیادی  دفاعیه پایان‌نامه ارشد و رساله دکتری هیچ اتفاقی نمی‌افتد؟ چرا بیشتر پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری سهمی در تولید علم ندارند؟ مشکل اصلی کار کجاست؟ چرا اکثر دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری در خلاقیت و تولید ایده ناتوان‌اند؟چگونه دانشجویان کارشناسی ارشد صاحب ایده‌های ماندگار می‌شوند؟ آیا بیدار کردن خلاقت و ایده پردازی وظیفه دانشکده، استاد راهنما و استاد مشاور است یا خود دانشجو؟

2-1 ایده‌های نو از کجا می‌آیند؟

خیلی از دانشجویان به دنبال این سؤال هستند که ایده‌های خوب واقعاً از کجا به ذهن افراد خطور می‌کند. دوست دارند خلاق‌تر از دیگران باشند، ایده‌های بهتری مطرح کنند و در دانشگاه‌هایی باشند که نوآوری بیشتری داشته باشد. شاید بهتر باشد نسبت به این موضوع دیدی محیطی داشته باشیم و بررسی کنیم در چه فضاهایی، میزان خلاقیت و نوآوری افراد به‌طور خارق‌العاده‌ای بالاتر می‌رود؟

در صورتی که خوب بررسی کنیم می‌بینیم در چنین فضاهایی چند الگوی مشخص وجود دارد که در تمامی آن‌ها تکرار می‌شوند. یکی از این الگوها، ایده پردازی تدریجی است. کمتر پیش می‌آید که ایده‌های بکر و استثنایی یک‌باره به دانشجو الهام شوند. ایده‌های خوب معمولاً دو یا سه یا حتی ده تا بیست سال در پس ذهن خاک می‌خورند تا درنهایت صاحب ایده مطمئن می‌شود که می‌تواند در جهت صحیحی از آن استفاده کند. یکی از دلایل این موضوع آن هست که ایده‌های خوب معمولاً از ترکیب چند ایده کوچک به دست می‌آید. در طول تاریخ نوآوری بسیاری از افراد یک ایده نصف و نیمه داشته‌اند. یکی از داستان‌های معروف دراین‌باره به پیدایش صفحات وب به دست سرتیموتی جان­برنرز­لی^[1] برمی‌گردد. برنرز­لی به مدت ده سال بر روی این پروژه کار کرد. ابتدای راه دقیقاً نمی‌دانست که قصد دارد چه چیزی را ابداع کند. به همین خاطر یک پروژه کوچک و فرعی ایجاد کرد تا بتواند داده‌های خود را بهتر سازمان‌دهی کند. بعد از مدتی ایده قبلی را دور ریخت و روی موضوع دیگری متمرکز شد. و حدوداً ده سال گذشت تا ایده صفحات وب تا این حد از تکامل برسد. درواقع بیشتر ایده‌ها این مسیر را طی می‌کنند و زمان زیادی را می‌طلبند تا به بلوغ برسند. نکته دیگری که در رابطه با این الگو مهم است این است که ایده‌های کوچک باید باهم ترکیب شوند و بر روی‌هم تأثیر بگذارند. گاهی یک ایده کوچک در ذهن شخص دیگری می­تواند در ترکیب با ایده‌ی اولیه که در ذهن ما هست به یک ایده خارق العاده تبدیل شود. باید راهی پیدا کنیم تا این ایده‌های کوچک و اولیه را باهم ترکیب کنیم و به نتیجه برسانیم.

دورهم نشینی در قهوه‌خانه‌های قدیمی و برپایی محافل روشنفکری در دوره‌های گذشته اصولاً به همین منظور بوده است. چون افراد می‌توانستند در چنین فضاهایی به تبادل ایده بپردازند و به افکار خود شکلی تازه دهند. بهتر است که به مسئله نوآوری از این بعد نگاه کنیم و مروری هم بر تأثیر اینترنت بر مغز کاربران داشته باشیم. آیا کاربرها از این زندگی پرمشغله و تبادل بی‌وقفه اطلاعات به تنگ آمده‌اند؟ آیا این سبک زندگی و فاصله گرفتن از دنیای آرام و بی مشغله و عمیق کتاب‌خوانی باعث می‌شود افکارشان به آن اندازه که باید عمق نداشته باشد؟ بااینکه مطالعه کردن مزایای خاص خودش را دارد، بااین‌حال به نظر می‌رسد رمز موفقیت افراد در نوآوری‌های اجتماعی-علمی و تکنولوژی، برقراری ارتباط با سایرین باشد. اینکه بتوانیم تبادل ایده کنیم و ایده‌های خودمان را بسط و گسترش دهیم و به راه‌حل‌های جدید در پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری خود برسیم. به نظر می‌رسد موتور نوآوری و خلاقیت در طول 600 تا 700 سال گذشته با همین محرک فعالیت کرده باشد. این‌یک واقعیت است که امروزه، نسبت به چند دهه قبل ذهن‌های شلوغ‌تری داریم.

نکته اعجاب‌انگیز این است که در طول 15 سال اخیر تعداد راه‌های ارتباطی ما خیلی بیشتر شده و این روزها می‌توانیم از مسیرهای مختلف با اطرافیانمان تعامل کنیم. شاید قطعه مفقوده پازل ما همین باشد! و اینکه بتوانیم از اطلاعات بقیه استفاده کنیم و آن‌ها را با چیزی که در ذهن داریم به بهترین نحو ممکن ترکیب کنیم تا اینکه ایده‌های ما رشد کنند و درس اصلی همین است. به خاطر داشته باشید ذهن‌هایی که به هم متصل می‌شوند شانس بیشتری برای رشد دارند.

2-2 تصمیم غلط

"اگر تصمیم درست  بگیری مثل بقیه دانشجوها  فکر کردی، هنگام فارغ‌التحصیلی پشیمان می‌شوی که چرا تصمیم غلط نگرفتی که متفاوت باشی ." بیایید با گرفتن چند تصمیم غلط کار را از جای درست شروع کنیم.

بیشتر اختراعات علمی بر پایه تصمیم‌های غلط شکل گرفته است. تصمیماتی که در ابتدا غلط و اشتباه به نظر می‌رسیده ولی در پایان بهترین تصمیم دنیای علمی بوده است. همه عکاس‌ها از یک گل شاداب و سرزنده عکس می‌گرفتند و شاید شما هم در هنگام گرفتن عکس از یک گل چنین کاری را انجام داده باشید. ولی آندره کرتز در دهه 1930 از یک لاله پژمرده عکس انداخت و مشهور شد. یا آدریان عکاس معروف با گرفتن از یک گلدان بدون گل برای تبلیغات، عکسی گرفت که در خاطره‌ها باقی ماند. هشتاد سال قبل عکاسی به نام کاربلاسفرد عکس‌های حیرت‌انگیزی می‌گرفت که غیرقابل تشخیص بودند، این عکس‌ها بیشتر شبیه آسمان‌خراش بودند تا گل. خلاصه این‌که همه این روش‌های غلط راه‌حل‌های زیبا هستند. شاید داستان برادران رایت (مخترعین هواپیما) را همه شنیده‌اند. زمانی که آن‌ها تعمیرگاه دوچرخه داشتند و تصمیم گرفتند که پرواز کنند. همه مردم این تصمیم را غلط و مرگبار دانستند ولی بعد از پرواز موفقیت‌آمیز تاریخ حمل‌ونقل را در جهان عوض کردند. درواقع همین تصمیم غلط بود که آن‌ها را متفاوت کرد.

به نظر نویسندگان این کتاب همیشه دفترچه‌ای همراه خود داشته باشید و در طول دوران تحصیلات خود تصمیم‌های غلطی را که به ذهنتان می‌رسد یادداشت کنید و به مرحله اجرا بگذارید.

2-3 شما گیر افتاده‌اید

شما در بیشتر مواقع گیر می‌افتید. نه به این دلیل که تصمیم‌های غلط می‌گیرید، بلکه به این دلیل که درست تصمیم می‌گیرید. ما سعی می‌کنیم  بر اساس واقعیت‌هایی که در  مقابل ما قرار دارد تصمیماتی معقول بگیریم. مشکل این‌طور تصمیم گرفتن اینجاست که همه این کار را می‌کنند. اگر می‌خواهی گیر نیافتی و در پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکترای خودکار بزرگی انجام دهید تصمیم غلط بگیر تا مثل دیگر دانشجوها فکر نکنید.

حتی شما به‌عنوان دانشجو نباید همانند استاد راهنما و مشاور خود فکر کنید.

2-4 دنباله‌رو نباشید، بی­کله باشید:

برای نوشتن و انجام  پایان‌نامه و رساله خود دنباله‌رو نباشد و بی­کله باشید. دانشجوی محافظه‌کار و دنباله‌رو به‌سرعت پیشرفت می‌کند. ذهن باز، خوش‌اخلاقی و خوش‌قیافه بودن هم به این پیشرفت کمک می‌کند. مافوق‌های (استاد راهنما و استاد مشاور) او با رضایت خاطر به او نگاه می‌کنند چون بازتاب خوبی بروی خودشان دارد. مسئولیت‌هایی به او واگذار می‌شود که نباید  آن‌ها را شوخی بگیرید به‌هرحال او حالا دیگر یک مدیر است گرچه یک مدیر جزء. حقوقش به ‌تناسب مقامش افزایش پیدا می‌کند نه به تناسب توانایی‌اش و به سطح هیئت مدیره می‌رسد. حالا وقت آن رسیده که یک قائم مقام یا یک معاون برای او انتخاب کنند. دانشجوئی رفیق ما دانشجوی خوبی برای دانشکده است ولی کمی کسل کننده است، ابتکار و خلاقیت ندارد. کاری برای بالا بردن وجه دانشکده کاری انجام نمی‌دهد. دانشجوی جوان خوبی در دانشکده هست که یک سوم او حقوق می­گیرد و با دانشجویان جوان‌تر هم رابطه خوبی می‌گیرید. دانشجوی موردنظر در چهل سالگی کنار گذاشته می‌شود و در چهل‌وهفت سالگی از رده خارج می‌شود. او به بالای نردبان نرسید و افتاد و دیگر راهی برای دوباره بالا رفتن از آن نیست. او کار نادرستی انجام نداده و با این حال کار او دیگر تمام شده است. مشکل همین جاست او هیچ کار غلطی انجام نداده است.

حالا بیایید نگاهی به زندگی دانشجوی بی‌کله و نترس بیندازیم. در بدو ورود به دانشکده جذابیت شخصیت اولیه نداشت. و محافظه کار و دنباله‌رو هم نبود. اعصاب خورد کن است ولی مشتاق است و نظرهای احمقانه­ای دارد. او را نگه می‌دارند. بیشتر ایده‌هایش یا عملی نیست یا جسورانه است یا صرفاً احمقانه است. ولی جایی در دانشکده یک نفر از یکی از فکرهای نسنجیده‌اش استفاده می‌کند و آن را عملی می­کند. ایده‌اش مورد توجه قرار می‌گیرد چون  تازه و متفاوت است. ترم‌های بعدی همچنان به اظهار عقاید غیرقابل استفاده ادامه می‌دهد. بیشتر از همیشه اعصاب همه را خورد می‌کند و اخراج می‌شود، حالا مسئله عجیب اینجاست که آن‌قدر که فکر می‌کرد پیدا کردن کار دیگری برایش سخت نیست چون عده‌ای یادشان هست که سه سال پیش چه ایده جالبی داده بود. آن‌ها ترجیح می­دهند روی شکست‌ها سرپوش بگذارند. نام او در فهرست حقوق جاذب جدیدی به شرکت جدید او اضافه می‌کند ولی دوباره همان روند تکرار می‌شود. یک‌بار دیگر اخراج می‌شود ولی حالا دو تا از ایده‌های او  باعث شده در یادها باقی بماند. او آدم منحصر به فردی نیست،کل زندگی او به همین منوال می گذرد. مجموعه از فراز و نشیب‌ها که نشیب‌هایش بیشتر است ولی در چهل‌سالگی سابقه‌ای برای خودش دست و پا کرده و به فرد قابل احترامی تبدیل شده است. هنوز همان شخص بی­کله است ولی بیشتر از همیشه به دنبالش هستند چون دنباله‌رو بقیه نبوده است.

فصل سوم

علف هرز گیاهی است که حُسن آن تاکنون کشف نشده است .

رالف وال دو امرسون

تفکر در  پایان‌نامه و رساله

3-1 اندیشه خور اندیشه‌ها نباشیم

متأسفانه بسیاری از دانشجوهای کارشناسی ارشد و دکتری اجاره‌نشین اندیشه‌های دیگران هستند. خودت بیاندیش و با اندیشه دیگران نیاندیش. با فکر دیگران فکر نکن. اجاره‌نشین اندیشه‌های دیگران نباشید. به اندیشه  دیگر محققین و دانشمندان  احترام بگذار، اما اندیشه دیگران را با اندیشه خود بیاندیش. اگر کسی بتواند اندیشه‌های خود و دیگران را مجدداً بیاندیشد، همیشه نو و آغازگر است.

در بیشتر پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله دکتری از مدل‌های غیربومی استفاده شده است یعنی اندیشه‌ای را که قبلاً اختراع شده را دوباره بکار می‌بندند. درصورتی‌که دانشجو باید خودش اندیشه کند و در پی تفکر جدید برای حل مشکل جدید باشد.

3-2 آنچه تاکنون به شما نگفته‌اند

واقعیت شگفت‌انگیز این است که تنها چند راهبرد آموختنی تفکر می‌تواند شما را در نوشتن پایان‌نامه کارشناسی ارشد و دکتری کارآمدتر کند. شما شخصاً می‌توانید با انتخاب پنج عادت آموختنی، پایان‌نامه و رساله‌ای  پر از ایده و خلاقیت داشته باشید.

1. عمیق یاد بگیرید:

در بسیاری از دانشکده‌ها دانشجویانی را می‌بینیم که به دنبال مسائل پیچیده علمی هستند درحالی‌که مفاهیم ساده علم خود را بلد نیستند.با مسائل پیچیده شاخ‌به‌شاخ نشوید. ابتدا ایده‌های ساده را عمیق یاد بگیرید. مطالب گیج‌کننده را کنار بگذارد و مطالب مهم را پیدا کنید .بی‌رحمانه درباره دانسته‌ها و نادانسته‌های خود صادق باشید. سپس ازقلم‌افتاده‌ها و خلأها را مشخص و آن‌ها را پرکنید. از جانب‌داری و پیش‌داوری و نظرات پیش‌انگاشته پرهیز کنید. فهم مراتبی دارد (و صرفاً گزاره آری و خیر نیست). شما می­توانید مراتب فهم و تفکر خود را ارتقا دهید. مبنای موفقیت فرد قاطع و استوار است.

فهم عمیق چیست؟

 در هر ترم که مشغول به تحصیل هستید و هر کاری که می‌کنید، مهارت و دانش خود را درباره مفاهیم بنیادی و مطالب ساده بهبود دهید. یک‌بار کافی نیست. هنگام بررسی مجدد مبانی، به بینشی نو دست می‌یابید. شاید رجوع به مبانی گامی به عقب و مستلزم زمان و تلاش اضافی باشد، اما با ایستادن بر بنیادهای محکم و استوار خیلی زود شاهد اوج‌گیری سریع قابلیت‌های خودخواهید بود. آنچه دانشجو را در  پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری پیروز می‌کند توجه به فهم عمیق واژگان ساده است. چرا که بدون درک عمیق مسائل ابتدایی و اصول اولیه علم نمی‌توان کارهای بزرگی انجام داد.

رویکرد عقل سلیم به عمق مطلب راه می‌برد.

بسیاری از ایده‌های پیچیده، ظریف و ژرف از مشاهده بی‌اندازه واضح تجربه‌های ساده روزمره ناشی می‌شود. حسابان یکی از تأثیرگذارترین مفاهیم کل تاریخ است. این رشته به شکل اساسی تجربه روزمره ما را دگرگون کرده است: گستره وسیع نوآوری‌های فنی، از کاوش فضایی تا تلویزیون پلاسما، کامپیوتر و تلفن همراه بدون حسابان ممکن نبود. و حسابان بر تفکر عمیق درباره حرکت ساده روزمره –مانند افتادن سیب از درخت- استوار است. برای یادگیری کامل هر مطلب و خلق ایده‌های فراتر از ایده‌های سابق، بارها و بارها به مبانی رجوع کنید. پس از یادگیری یک مطلب پیچیده، با نگاه به گذشته، مبانی بسیار ساده‌تر به نظر می‌آیند، اما آن میانی ساده اهدافی متحرک‌اند. با یادگیری بیشتر، مبانی نیز ساده‌تر و ظریف‌تر، عمیق‌تر، متنوع‌تر و معنادارتر می‌شوند.

هنگام مواجه با چالش دشوار آن را انجام ندهید.

دانشمندان بزرگ، متفکران خلاق و کسانی که مسئله حل می‌کنند، مسائل سخت را رودررو و مستقیم حل نمی‌کنند. آن‌ها هنگام مواجهه با سؤال رعب‌آور، بی‌درنگ و محتاطانه به شکست اعتراف می‌کنند، آن‌ها می‌دانند که اتلاف بی‌فایده انرژی برای پرداختن به مسئله دشوار بی‌معناست، زیرا به‌جای آن می‌توانند به طور مفید با نمونه ساده‌تر دست و پنجه نرم کنند و به این ترتیب نحوه برخورد با مسئله دشوار را بیاموزند.

هنگامی که شرایط دشوار می‌شود، مشکل‌گشایان خلاق مسئله ساده‌تری می‌آفرینند که می‌توانند آن را حل کنند. آن ها مسئله ساده‌تری را به‌طور کامل حل می‌کنند و سپس با دقت فراوان به مطالعه طرح ساده می‌پردازند. بینش حاصل معمولاً راهی به‌سوی حل مسئله دشوار اصلی می‌گشاید. از این ذهنیت در کار خود استفاده کنید: هنگام مواجه با مسئله یا چالش دشوار، کار دیگری بکنید. کاملاً روی حل مسئله‌ای فرعی متمرکز شوید که می‌توانید آن را با موفقیت حل کنید. کاملاً مطمئن باشید که کار فوق‌العاده‌ای که با مسئله فرعی انجام می‌دهید بعداً مانند راهنما در جهت‌یابی از لابه‌لای پیچیدگی‌های مسئله بزرگ‌تر به شما کمک می‌کند. اما هنگام کار روی مسئله فرعی به سراغ مسئله پیچیده‌تری نروید.

ذهن خود را مطالب سخت و بیهوده پر نکنید.

ابتدا برای فراگیری بهتر این موضوع با یک مثال شروع می‌کنیم. روزی خبرنگاری به سراغ نیوتن رفت و از نیوتن پرسید یک فیت (FIT) چند مایل است. نیوتن خنده‌ای کرد و گفت نمی‌دانم. خبرنگار پرسید برای شما زشت نیست که این مطلب را نمی‌دانید. نیوتن جواب داد من ذهن خود را از مطالب بیهوده پر نمی‌کنم، دفترچه‌ای در کنار خود نگه‌داشته‌ام که وقتی قصد دارم بدانم یک فیت چند مایل است به دفترچه نگاه می‌کنم.

وقتی به دوران دانشجویی خود فکر می‌کنیم می‌بینیم که خیلی وقت‌ها ذهن خود را پر از مطالب بیهوده کرده‌ایم که لازم و ضروری نبوده‌اند. و می‌توانستیم به‌جای این مطالب بیهوده ذهن خود را پر از مطالب کلیدی و کاربردی کنیم. حال خود قضاوت کنید.

دور ریختن مطالب آشفته-پیگیری مطالب اساسی

هنگام مواجه با مسئله دشوار و جند وجهی بکوشید اجزای اصلی را جدا کنید. جزء اصلی همه موضوع نیست. برای فهم نحوه انطباق جنبه‌های دیگر وضعیت باهم، باید گام دیگری برداریم اما تشخیص و جداسازی اصول اساسی می‌تواند شمارا از گرداب نجات دهد. راهبرد پاک‌سازی مطالب آشفته و پیگیری مطالب اساسی دو مرحله دارد:

مرحله اول: تشخیص و چشم‌پوشی از تمام جنبه‌های مزاحم برای جدا کردن مطلب اساسی.

مرحله دوم: تحلیل مطلب اصلی و استفاده از بینش حاصل در کلیت وسیع‌تر.

از کجا می‌دانید؟ آگاهی از مبنای دیدگاه‌ها و باورهایتان گام مهمی برای فهم بهتر شخص شما و دنیای شماست. دیدگاه‌ها، باورها و دانش خود را به طور منظم وارسی کنید و درباره آن‌ها بپرسید: از کجا می‌دانم؟ فهم بر کدام مدرک استوار است؟ از منابع دیدگاه‌های خودآگاه شوید. اگر منابع شما ضعیف باشد، باید بدون تعصب با این احتمال مواجه شوید که دیدگاه یا دانش شما نادرست است. به‌طور منظم به دنبال مطالبی باشید که در مورد آن‌ها به بازاندیشی دیدگاه خود نیاز دارید.

شما یک فرد بی‌تجربه‌اید!

پس از 16 سال تحصیل و اخذ مدرک دکتری در رشته کشاورزی در یکی از بهترین دانشگاه‌ها با حسی پر غرور و افتخار به روستایمان برگشتم. ابتدا به دیدار پدربزرگم رفتم. به پدربزرگم گفتم من با 16 سال تجربه و تخصص در خدمت شما هستم. پدربزرگم به من گفت: نگو 16 سال تجربه‌دارم بلکه بگو یک کار اشتباه را 16 سال تکرار کردم. اینجا بود که من به فکر رفتم و مسیر علمی من عوض شد. چرا که فهمیدم وقتی می‌توانم خود را با تجربه بنامم که هر روز یک کار جدید را یاد گرفته باشم.

بیشتر دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و دکتری خود را فردی باتجربه می‌دانند در صورتی که اگر به زندگی علمی خود نگاه کنند کار اشتباهی را چند ترم دنبال می‌کنند. و نمی‌توان با این تجربه ناقص که در ذهن آن‌ها شکل گرفته است پایان‌نامه و رساله خوب نوشت. حتی بعضی از اساتید نیز با چنین تعریف غلطی از تجربه به مسیر خود ادامه می‌دهند. در واقع این تجربه است که می‌تواند به کمک شما بیایید و ایده خوب به ذهن شما خطور کند و آن را بکار گیرید.

چه چیزی از قلم افتاده است؟

تمرکز برای دیدن آنچه واقعاً مقابل شماست، به جای آنچه به گمان خود باید ببینید، کار دشواری است. اما چالش بزرگ‌تر، مشاهده اجزای گمشده است. یکی از عمیق‌ترین شیوه‌های مشاهده واضح‌تر دنیا جستجوی آگاهانه خلأها و حفره‌هاست. آنچه در دنیای هنر، فضای منفی نامیده می‌شود، یعنی فضایی که موضوعات و مطالب مورد علاقه را احاطه کرده است. در تجارب روزمره و فکری ما خلأهایی از انواع مختلف وجود دارد. اگر موضوعی را مطالعه می‌کنید، آن دسته از مفاهیم را که به طور کامل نمی‌فهمید، مشخص کنید. آن مفاهیم در واقع شاید ایده‌هایی باشند که به گمان خود در کلاس قبل یا مقطع دیگری از زندگی‌تان بر آن مسلط شده‌اید. اعتراف صادقانه به وجود خلأها در دانش و فهم شما، اولین گام مهم برای پر کردن آن‌هاست. با افزودن صفت‌ها خلأها را آشکار کنید. بیایید به زمانی برگردیم که رنگ واقعی در عکس‌ها وجود نداشت. در آن دوره مردم تصاویر را برخلاف امروز که از اصطلاح عکس سیاه و سفید استفاده می‌کنیم، عکس مس نامیدند. امکان رنگی کردن عکس وجود نداشت و افزودن صفت سیاه و سفید لازم نبود. اما فرض کنید پیش از ظهور عکاسی رنگی از عبارت سیاه و سفید استفاده می‌کردیم، با تأکید بر این واقعیت از محدودیت‌های فعلی آگاه می‌شویم و ذهن خود را به روی امکانات نو و فرصت‌های بالقوه می‌گشاییم.

2. اشتباه کن

سعی کنید موفق نشوید. عمداً به جواب غلط برسید تا به‌طور قطعی بهتر بفهمید. اشتباهات بهترین معلمان هستند. آن‌ها فرصت‌های نادیده و خلأهای موجود در فهم شما را آشکار می‌کنند. آن‌ها جهت را به شما نشان می‌دهند و تخیل شما را بارور می‌کنند.

اشتباه منبع فوق‌العاده بینش و راهنمایی است، زیرا موضوع تفکر شما را شکل می‌دهد: این رویکرد اشتباه است، زیرا... هنگام پر کردن جای خالی، خطای راه‌حل فعلی را بیابید. این فرایند، فرایند اندیشیدن به راه‌حل درست را که در این لحظه از آن خبر ندارید، به فعالیت اصلاح اشتباهات که غالباً مرتکب می‌شوید تبدیل می‌کند.

3. سؤال کن

بسیاری از اساتید راهنما، مشاور و دانشجویان سؤال کردن را ناراحت کننده تلقی می‌کنند. آن‌ها سؤال کردن را به بی‌اطلاعی، گیجی یا حتی بدتر از آن ، امتحان شدن نسبت می‌دهند. اما دیدگاه نویسندگان این کتاب متفاوت است و نشان می‌دهیم سؤال‌ها می‌توانند راهنمای الهام‌بخش فهم و بینش باشند. در واقع عمل خلق سؤال، برای خودتان، گام ژرفی به‌سوی فهم است. حتی اگر سؤال پرسیده یا پاسخ داده نشود.

حتماً نام فیلسوف معروف سقراط بزرگ را شنیده‌اید. سقراط شاید به دلیل روش خلق ایده­ها مشهورترین فیلسوف تاریخ بشر باشد. او با طرح سؤالات مهم و آزاردهنده در برابر شاگردان، دوستان و حتی دشمنانش، آن‌ها را به چالش می‌گرفت تا به کشف‌های تازه دست یابند. اگر سقراط شخصی شما همیشه همراهتان باشد و با سؤالات درست به شما تلنگر بزند، قطعاً به‌طور حیرت‌انگیزی موفق می‌شوید. در واقع سقراط دائمی امکان پذیر است. زیرا می‌توانید سؤالات را چنان خلق کنید که فرض‌ها را به چالش بگیرید و به بینش منتهی شود. شما می‌توانید سقراط خودتان باشید.

از دیرباز مردم بر این باورند که پاسخ دادن به سؤالات موجب پیشرفت می‌شود. درواقع، خلق سؤال، اگر نه بیشتر اما به اندازه جواب اهمیت دارد، زیرا طرح سؤال خوب توجه شما را به نکات درست جلب می‌کند.

صورت‌بندی سؤالات عادت ذهنی خوبی است که شما را به درگیری عمیق‌تر با دنیا و تجربه درونی متفاوت سوق می‌دهد. طرح سؤالات چالش برانگیز از خودتان می‌تواند برای کشف فرض‌های پنهان، جلوگیری از پیش‌داوری، افشای ابهامات، تشخیص خطاها و ارزیابی گزینه‌ها به شما کمک کند.سؤال کردن می‌تواند در جهت‌یابی گام‌های بعد به‌سوی فهم عمیق‌تر و حل خلاقانه مسئله کمک کند.

هر طرح و شرایط خاصی می‌تواند فهرست منابع بی‌پایان سؤالات ارزشمند باشد. سؤال کردن را به زمانی که جواب را نمی‌دانید موکول نکنید. حتی اگر جواب را می‌دانید، پرسیدن "چه می‌شود اگر...؟"راه مناسب مشاهده بیشتر و واکاوی عمیق‌تر است. اگر از تحصیلات رسمی چیزی به‌جز ذهنیت پرسش دائمی "چه می‌شود اگر...؟ "نصیب شما نشده است پس بدانید بزرگ‌ترین منفعت را به دست آورده‌اید. سؤالات چه می‌شود اگر...؟شمارا به نگرش تازه‌ای درباره جهان دعوت می‌کند. زیرا شما را وادار می‌کند وضعیت موجود را به چالش بکشید و حدود فهم خود را ارزیابی کنید.عادت طرح سؤال به شما کمک می‌کند نادیده‌هایی را که باید خلق شوند را ببینید.

غلبه بر پیش‌داوری

 آیا به یاد دارید که سایه‌ها رنگ آسمان‌اند؟ این واقعیت غیرمنتظره به ما یادآوری می‌کند که مفاهیم، سوگیری و پیش‌داوری پیش پنداشته دیدگاه ما از جهان را رنگ‌آمیزی می‌کند. یکی از عادات ژرف افراد متفکر این است که ابتدا به‌پیش داوری خود اقرار و سپس آگاهانه بر آن غلبه می‌کنند. طرح سؤالات چالش‌برانگیز مفید است. با صبر و حوصله موضوع را از دیدگاه مخالف بررسی کنید و سؤالات کاوشگرانه و دشوار بپرسید چنان‌که موضوع اولیه شما را به چالش بکشد. بی‌رحمانه با خود صادق باشید و واقعیت‌ها را ببینید نه آنچه را انتظار دارید. به پرسیدن این سؤال عادت کنید که آیا واقعاً می‌دانم؟ و ادعاها را کورکورانه نپذیرید. همه‌چیز و همه‌کس را به چالش بکشید- ازجمله مرعوب معلم‌ها نباشید. درباره آنچه نمی‌دانید خود شما بهترین مرجع به شمار می‌آیید- به خود اعتماد کنید: از پرسیدن سؤالاتی که باید بپرسید نترسید و چنان شجاع باشید که هنگام کشف نکته مبهم طرز فکر خود را تغییر بدهید.

جور دیگری نگاه کنید

به اندیشیدن به این نکته عادت کنید که چیزها از دیدگاهی متفاوت چگونه به نظر می‌آیند. سؤالات را به شیوه‌های مختلف بیان کنید. چشم­اندازهای بدیل به نگرش‌ها و بینش‌های نو منتهی می‌شوند. با سؤالات ریاضی می‌توانید به شکل عددی، نموداری، جبری با فیزیکی به موضوعات فکر کنید. با مباحث اجتماعی می‌توانید به شکل اقتصادی، جهانی، محلی و تاریخی فکر کنید. علاوه بر این، می‌توانیم از دیدگاه تکاملی به موضوعات بنگریم و از آسیب تغییرشان جویا شویم، چگونه این تأثیرات با گذر زمان موجب تغییر می‌شوند و در آینده چگونه تغییر می‌کنند. بکوشید بین ایده‌ها در رشته‌های مختلف ارتباط برقرار کنید. از خود بپرسید آیا مهارت‌ها، نگرش‌ها و روش‌ها در یک موضوع را می‌توان در مورد موضوع دیگر یا کار و زندگی به کار برد یا خیر؟ بنا به تجربه ما، دانشجویان با این ذهنیت– نه تنها در کلاس بلکه در زندگی بیرون از مدرسه نیز- بسیار بهتر از کسانی عمل می‌کنند که دیدگاه فوق را نادیده می‌گیرند. همه چیز با هم هماهنگ می‌شود و یکپارچه واکنش نشان می دهد-گام دگرگون کننده سؤال کردن را بر­دارید.

 جریان ایده ها را دنبال کن

با نگاه به گذشته ببینید ایده‌ها از کجا آمده‌اند و سپس با نگاه به آینده ببینید به کجا رهنمون می‌شوند. ایده نو آغاز است نه پایان. ایده‌ها کمیاب‌اند، از آن‌ها نهایت استفاده را بکنید، پیگیری پیامد ایده‌های کوچک منافع بسیار دارد.

لامپ روشن استعاره بصری ایده اصیل و درخشان است اما جزئی از استعاره نادرست است –روشنی لامپ در خلأ اتفاق می‌افتد، اما ایده‌ها هرگز در خلأ زاده نمی‌شوند. ایده‌های نو امروز بر مبنای ایده‌های دیروز ساخته می‌شوند و مسیر ایده‌های درخشان فردا را هموار می‌کنند. نوآوران–مخترعانی چون الکساندر گراهام بل، هنرمندانی چون کلود مونه، دانشمندانی چون چارلز داروین، نویسندگانی چون جی .کی.رولینگ و پیشگامان کسب و کاری چون استیو جابز- فهمیدند هر ایده نو ادامه راهی است که در گذشته آغاز شده و از حال به آینده می‌رود. آموزندگان و نوآوران موفق و مؤثر قدرت جریان ایده‌ها را مهار می‌کنند و این جنبه یادآور عنصر آب است .

همواره جنبه دیگری وجود دارد :هر پیشرفتی می‌تواند سکوی پرتاب پیشرفت‌های بزرگ‌تر آینده باشد. رایانه اپل که در دهه 1970 در یک گاراژ ساخته شد به وضعیت کنونی خود متحول شده است و به‌زودی به نحو تشخیص‌ناپذیری، از این نیز پیشرفته‌تر خواهد شد.راه‌حل مسائل کوچک راه‌حل مسائل بزرگ را خلق می‌کند.

فهم ایده‌های فعلی از طریق جریان ایده‌ها

برای فهم درست یک ایده، نحوه تحول طبیعی آن را از اندیشه‌های ساده‌تر شناسایی کنید. تشخیص این نکته که واقعیت موجود لحظه‌ای از یک تحول مداوم است ،موجب می‌شود فهم شما با ساختار منسجم‌تر منطبق شود.

به گذشته برگردید

هنگام مواجهه با مسئله– خواه در مطالعه یا تصمیم‌گیری درباره مسیر آینده – به این فکر کنید که مسئله قبلاً چگونه بوده است. فکر کنید مسئله چگونه در برابر شما قرارگرفته است. بپرسید دیروز، ماه قبل، سال پیش و سال‌های گذشته کجا و چگونه بوده است. هر چیز و هر کس متحول می‌شود. اقرار به این واقعیت به شما امکان خلق بینش‌های نو و گام برداشتن در مسیرهای پربار را می‌دهد.

موضوع بعد را حدس بزنید

برای فهم بهتر مطلب ،پس از آشنایی با مفهوم نو، به فراسوی آن بنگرید و صرفاً آنچه به گمان شما مطلب بعدی خواهد بود –در متن یا سخنرانی یا هر اجرای دیگر– را حدس بزنید. حتی اگر حدس شما درست نباشد ، باز اهمیت دارد. خطا کردن به تشخیص بهتر موضوع درست یاری می‌رساند، و درباره نحوه انطباق ایده‌ها با یکدیگر بینش‌هایی می‌دهد.

نگاه به گذشته موضوع قبلی را آسان‌تر می‌کند

 به محض یادگیری مطالب پیشرفته، به گذشته بنگرید و ببینید چه عواملی شما را به مرحله فعلی هدایت کرده است. فرایند فهم، شما را نسبت به کار قبل و کار پیشرفته‌تر فعلی ارتقا می‌دهد. مطلب قبل آسان‌تر، واضح‌تر و معنادارتر می‌شود، زیرا از طریق کار بعدی ناشی از آن به اهمیت آن پی می‌برید. کار پیشرفته‌تر نیز به این دلیل ساده‌تر است که اکنون می‌دانید چگونه از بذرهای نهفته در کار قبلی رشد کرده است. دیدیم که افراد موفق به‌طور منظم این تمرین انعکاسی را انجام می‌دهند.

یک گام کوچک

یکی از واقعیت‌های بزرگ دلگرم‌کننده درباره اندیشه بشر این است که ایده‌های تازه ما، در واقع، تنها نوع دیگری از اندیشه‌های قبلی است. اگر به تاریخ اختراعات یا تحول ایده‌ها بنگریم، شاید چنین به نظر بیاید که لحظات الهام‌بخش برق‌آسا که به مسیرهای کاملاً منتهی می‌شود وجود دارند. اما چنان‌که در مورد سرآغاز حسابان دیدیم، اساساً هر ایده مهم درخشان را می­توان به آسانی به فهم صاحب ایده از دانسته‌های قبلی و برداشتن گام کوچکی برای افشای ایده بعدی نسبت داد، نوع دیگری از فهم عمیق موضوعات ساده.

تفاوت افراد صاحب بینش‌های بزرگ با افراد فاقد بینش‌های بزرگ این است که گروه اول واقعاً گام‌های کودکانه را برمی‌دارند. عملکرد آن دسته از دانش آموزان صاحب این ذهنیت که ایده‌های بهتر عملاً در دسترس آن­هاست و یک گام کوچک دیگر مرا به آنجا می‌رساند از کسانی که به گمان خود تنها ذهن‌های بزرگ پیشرفت‌های بزرگ می‌کنند بهتر است. برداشتن گام‌های کوچک می‌تواند در هر کار از نوشتن پایان‌نامه و رساله و انجام دادن آزمایش‌ها در آزمایشگاه تا برپایی موج بعدی اینترنت پیامدهایی عظیم داشته باشد.

خلق ایده‌های نو از ایده‌های کهنه

توماس ادیسون در اختراع محصولی پس از محصول دیگر و بهره‌برداری از این شعار که فایده هر ایده نو فراتر از قصد اصلی آن است بسیار موفق بود، زیرا نوشته بود "ازآنجایی آغاز می‌کنم که آخرین نفر متوقف شده است" او به طور تأثیر برانگیزی افزوده است "بسیاری از شکست‌های زندگی متعلق به کسانی است که نمی‌دانستند هنگام دست شستن از کار چه اندازه به موفقیت نزدیک بوده‌اند"

لامپ مشکل بسیار مهمی را حل کرد و به ما روشنایی دائمی داد تا بتوانیم کارهایی بکنیم که پیش‌تر نیازمند روشنایی روز بود. اما راه‌حل فوق نوک کوچک کوه یخ عظیم است. پافشاری بر ایده لامپ به عرصه‌های دیگری چون سینما، تلویزیون، رایانه، دستگاه چاپ، فیبر نوری، فرایندهای پزشکی، تخت حمام آفتاب و حتی منابع گرمایی بوفه‌ها منتهی شد که در غیر این صورت پیش‌بینی‌ناپذیر بودند.

پیش از اختراع لامپ، مردم از پیشرفت‌های شگفت‌انگیز و گوناگون ناشی از آن تصوری نداشتند، اما هر ایده‌ای، گرچه شاید راه حل مسئله‌ای جداگانه به نظر بیاید، اما در واقع صرفاً نوک کوچک کوه یخ عظیم است.

ایده‌ها را بپرورانید

ایده‌های خوب را از هر عرصه دلخواه مانند کار، جامعه یا زندگی شخصی انتخاب کنید. لزومی ندارد به ایده اصلی خود فکر کنید. حال با ایده درگیر شوید و آن را بپرورانید. نکته کلیدی پرسش از قابلیت شرح و بسط ایده نیست. زیرا این قابلیت وجود دارد. چالش شما یافتن آن است.

فصل چهارم

انتخاب موضوع

مقدمه

انتخاب موضوع و انتخاب عنوان پایان‌نامه و رساله دکتری، مهم‌ترین گام در هر پژوهش، و یکی از نشانه‌های تسلط و مهارت نویسنده نسبت به موضوع است. لذا می‌توان از آن به ‌عنوان اولین معیار ارزشیابی پایان‌نامه و رساله دکتری یاد کرد. اولین و جدی‌ترین مشکل برای شروع انجام یک پایان‌نامه و رساله دکتری انتخاب موضوع است. برای انتخاب موضوع، ویژگی‌هایی را برمی‌شمارند كه مهم‌ترین آن‌ها تازگی و بدیع بودن موضوع است همین امر باعث شده است تا دانشجویان در انتخاب موضوع دچار مشکل شوند و نبود بانک اطلاعاتی جامع در این زمینه نیز مشکل را دوچندان نموده است. شاید یکی از دلایلی که دانشجویان نمی‌توانند به انتخاب موضوع بپردازند عدم اطلاع‌رسانی و آموزش در این زمینه هست. ما در این فصل به شما یاد می‌دهیم که چگونه با یک سری ترفندهای ساده و کاربردی موضوع خود را انتخاب کنید.

4-1 اشتباهات رایج در انتخاب موضوع پایان‌نامه و رساله دکتری

اشتباهات رایج در انتخاب موضوع پایان‌نامه و رساله دکتری عبارت‌اند از:

• تکراری بودن: تکرار مکررات، خود تبدیل به پدیده‌ای تکراری در جامعه علمی ما شده است که لازم است از آن اجتناب شود.
• سطح نامناسب :پرداختن به موضوعات سطح پایین در مقاطع تحصیلات تکمیلی و همچنین پرداختن به موضوعات پیچیده و سنگین در مقاطع تحصیلی پایین، موجب کاهش کیفیت تحقیق خواهد شد.
• کاربردی نبودن :متأسفانه بسیاری از تحقیقاتی که در دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی کشور انجام می‌شود، کاربرد مشخصی در داخل کشور ندارد و فقط عمر گران‌قدر پژوهشگران و منابع مادی کشور را به هدر می‌دهد. شناخت نیازهای روز جامعه و طراحی پروژه‌های تحقیقاتی بر اساس این نیازها، یک «ضرورت انکارناپذیر» است.
• کلی بودن :معمولاً افرادی که تجربه کمتری در امر پژوهش دارند، موضوعی را انتخاب می‌کنند که بسیار گسترده است. موضوع باید به گونه‌ای طرح شود که تحقیق بتواند در فرصتی که در اختیار است پاسخ آن را پیدا کند. لذا بهتر است موضوع ساده‌تر و محدودتری برای تحقیق انتخاب شود.
• بومی نبودن: اکثر موضوعاتی که انتخاب می‌شود مشکلات کشورهایی است که آن را مطرح کرده‌اند ولی بومی نشده باقی می‌ماند.

4-2 عمده‌ترین منابع جهت انتخاب موضوع

در ادامه فصل، عمده‌ترین منابعی که یک دانشجو می‌تواند با استفاده از آن‌ها به انتخاب موضوع در پایان‌نامه و رساله دکتری بپردازد معرفی خواهد شد. مهم‌ترین منابع برای انتخاب موضوع پایان‌نامه و رساله دکتری  عبارت‌اند از:

• استفاده از تجارب شخص.
• ارتباط با دانشمندان و اساتید به نام در داخل و خارج از کشور.
• استفاده از کلیدواژه‌های مهم و داغ.
• استنتاج از نظریه‌ها و فرضیه‌ها.
• استفاده از کتب تخصصی لاتین.
• مقالات علمی –پژوهشی و ISI.
• اولویت‌های پژوهشی دولت‌ها، دانشگاه‌ها، شرکت‌ها و مؤسسات خصوصی.
• شرکت در جلسه دفاعیه دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری.
• فیلم‌های مستند و شبکه‌های خبری.
• اولویت‌های پژوهشی انجمن‌های علمی داخلی و خارجی.
• نگاه به محورهای اجلاس‌ها و همایش‌ها و سمینارها.
• ایده گرفتن، خود یادگیری و فرایند آموزش از طریق اینترنت.
• ناشی از حوادث اخیر باشد.
• اولویت پژوهشی کشور در سایت https://olaviatha.isnet.ir/

نکات مربوط به انتخاب موضوع پایان‌نامه و رساله

کليد	توضيحات
شناسايي و مرور منابع هسته	آيا منابع هسته در حوزه موضوعي کار خود را می‌شناسید و شماره‌های اخير مجلات مطرح در رشته خود را مرور کرده‌اید؟
جست‌وجو در پایگاه‌های موضوعي	آيا در پایگاه‌های اطلاعاتي، نمایه‌نامه‌ها و چکيده نامه‌های موضوعي جست‌وجو کرده‌اید؟
مرور مقالات کنفرانس­ها	آيا کنفرانس‌ها و همایش‌های جاري در رشته خود و موضوعات موردبحث در آن‌ها را می‌شناسید و آثار ارائه شده در کنفرانس‌های اخير رشته را دیده‌اید؟
جست‌وجو در پایگاه‌های مربوط به پژوهش‌های جاري	آيا به شناسايي و جست‌وجو در پایگاه‌های اطلاعاتي پژوهش‌های در دست اجرا در داخل و خارج کشور اقدام کرده‌اید؟
مطالعه پایان‌نامه‌های مشابه	آيا پایان‌نامه‌هایی را که به تازگي دفاع شده‌اند در کتابخانه دانشکده دیده‌اید؟ و در پایگاه‌ها و فهرست پایان‌نامه‌های اجراشده در مراکز اطلاعات ملي جست‌وجو کرده‌اید؟
ترسيم نقشه موضوعي	آيا می‌توانید با استفاده از اصطلاح نام­ها نقشه‌ای موضوعي از رشته خود ترسيم کنيد؟
مطالعه کتاب‌های روش تحقيق و مرور زمینه‌های پژوهشي	آيا کتاب‌های روش پژوهش در حوزه‌های مرتبط را مطالعه کرده‌اید و زمینه‌های پژوهشي موردعلاقه خود را می‌شناسید؟
مقایسه مباني نظري و عملي	آيا به مباحث نظري گرايش داريد يا موضوعات کاربردي را ترجيح می‌دهید؟
مقایسه رويکرد کمّي و کیفی	آيا به رويکرد کمّي علاقه‌مندید يا بيشتر رويکرد کیفی را می‌پسندید؟
انتخاب موضوع‌های مسئله مدار	آيا در محل کار/ تحصيل با مسئله‌ای روبه‌رو هستيد که بتواند مبناي پژوهش قرار گیرد؟

 

4-2-1 استفاده از تجارب شخصی

تجارب شخصی می‌تواند یکی از منابع مهم و کاربردی برای انتخاب موضوع پایان‌نامه و رساله باشد. شما به ‌عنوان دانشجو در طول دوران تحصیل با مسائل و مشکلات مختلفی برخورد داشته‌اید که هرکدام آن‌ها می‌تواند موضوعی مناسب برای تحقیق و پایان‌نامه و رساله دکتری  باشد. مثلاً افرادی که در حیطه بهداشت و درمان به تحصیل یا کار مشغول هستند از تجربیات و مسائل پیش آمده در هنگام کار با مددجویان موضوعات بدیع و تازه‌ای برای تحقیق سراغ دارند که می‌تواند برای انجام مطالعه و تحقیق در نظر گرفته شود. یا دانشجویان جغرافیا در هنگام بازدید از یک منطقه جغرافیایی می‌توانند طرح مسئله کرده و تحقیق خود را شروع کنند. استفاده از سامانه‌های هویت علمی آنلاین(شکل 4-1) نیز در این زمینه مفید هستند.

 

4-2-2 ارتباط با دانشمندان و اساتید به نام در مجامع بین‌الملل

ارتباط با اساتید بنام در داخل و خارج از کشور می‌تواند شما را در انتخاب موضوع جهت نگارش یک پایان‌نامه و رساله دکتری  علمی کمک کند. تجربه چندین ساله یک استاد بهترین راهنمایی در این زمینه می‌باشد. اکثر دانشجویان به علت ندیدن آموزش در این زمینه نمی‌توانند با اساتید و مجامع بین‌المللی ارتباط برقرار کنند. جدول (4-4) برخی از کلیدواژه‌های مهم جهت جستجوی اساتید بنام در رشته تحصیلی موردنظر را نشان می‌دهد که پس از یافتن اشخاص و دانشمندان مشهور می توان با این اشخاص، مکاتبات و ارتباطات علمی داشت و از نظرات و تجارب ایشان جهت انتخاب موضوع طرح تحقیقاتی، و یا یک پایان‌نامه و رساله دکتری  استفاده کرد. البته می‌توانید برای اطلاعات بیشتر به کتاب مکاتبات بین‌المللی در پژوهشگری تألیف سعید جوی زاده، نشر آکادمیک مراجعه نمایید.

جدول(4-4) برخی از کلیدواژه‌های مهم جهت جستجوی اساتید  بنام رشته تحصیلی

رشته تحصیلی+Top Author	بهترین نویسنده
رشته تحصیلی+ Top Scientist	بهترین دانشمند
رشته تحصیلی+ Top alive Scientist	دانشمند زنده
رشته تحصیلی+ Famous Scientist	دانشمند مشهور
رشته تحصیلی+ Famous Author	نویسنده مشهور
رشته تحصیلی+ Prominent Scientists	دانشمند مسلط
رشته تحصیلی+ Prominent Author	نویسنده مسلط

پس از یافتن نویسندگان و دانشمندان برجسته می‌توان به جستجوی آن‌ها در دانشگاه یا موسسه تحقیقاتی مربوطه پرداخت و از تألیفات و زمینه تحقیقاتی مورد علاقه آن‌ها مطلع شد و مکاتبات بعدی را جهت انتخاب موضوع پایان‌نامه و رساله دکتری با همکاری ایشان شروع کرد.

در وب سایت Jane.biosemantics.org نیز می‌توانید کلیدواژه موضوع مورد علاقه خود را تایپ کنید و در قسمت Fin Aathors نویسندگان، پژوهشگران و دانشمندانی که در این زمینه کار کرده‌اند را پیدا و به ایمیل‌های آن‌ها دسترسی پیدا کنید.

ابتدا وارد وب‌سایت شده و در قسمت Insert your title and/or abstract here کلیدواژه موردنظر را تایپ کنید.

در قسمت پایین سایت سه گزینه وجود دارد. که می‌توانید ژورنال، نویسندگان و مقالات مربوط به کلیدواژه موردنظر را جستجو کنید.

به‌طور مثال بروی find authors کلیک کنید.

مطابق شکل صفحه‌ای برای شما باز می‌شود که نویسندگانی که در مورد کلیدواژه دارای مقالاتی هستند به شما نمایش می‌دهد.

می‌توانید بر روی گزینه E-mail کلیک کنید و با نویسنده موردنظر مکاتبه کنید. یا اینکه با کیک بر روی  Articles مقالات نویسنده موردنظر را مشاهده کنید.

فرض کنید نویسنده مشهور در رشته جغرافیا، آقای Bill Adams از دپارتمان جغرافیا دانشگاه کمبریج باشد که اطلاع از تألیفات و زمینه‌های تحقیقاتی ایشان در اشکال (2-4 تا 6-4) نشان داده شده است.

Department of Geography  در Google شکل(2-4) جستجوی عبارت

شکل(3-4) ورود به سایت دپارتمان جغرافیا دانشگاه کمبریج

 

شکل(4-4) ورود به قسمت اعضا هیئت علمی(People) دپارتمان جغرافیا دانشگاه کمبریج

شکل(5-4) اعضا هیئت علمی دپارتمان جغرافیا دانشگاه کمبریج

4-2-3 استفاده از معروف‌ترین کلیدواژه‌های هر رشته

کلیدواژه‌ها نیز یکی از منابع مهم در انتخاب موضوع برای نگارش پایان‌نامه و رساله دکتری بشمار می‌آیند. عناوین مقالاتی که در آن از کلیدواژه‌های مهم در زمینه رشته موردنظر و زمینه تحقیقاتی مربوطه استفاده شده است، می‌توانند نظر داوران پایان‌نامه و رساله دکتری  را بشدت به سمت خود جلب کنند که در  نهایت می‌تواند شانس پذیرفته شدن پایان‌نامه و رساله دکتری  را البته به شرطی که سایر ارکان پایان‌نامه و رساله دکتری  نیز به درستی نوشته شده باشند افزایش دهد. به‌عنوان مثال با جستجوی کلیدواژه‌های مربوط به جغرافیا موارد زیر شناسایی می‌شوند:

• Climate Change
• Spatial Statistics
• Moran^’s Index(Moran I)
• Drought  Modeling
• Natural Hazards
• Remote Sensing
• Geo –Statistics

شما می‌توانید به وب‌سایت گوگل مراجعه نمایید و با جستجو عبارت زیر به کلیدواژه‌های مهم در رشته خودتان دسترسی پیدا کنید.

Top key words +  رشته شما + 2018

4-2-4 استنتاج از نظریه‌ها و فرضیه‌ها

در تمامی رشته‌ها از جمله جغرافیا، نظرات و فرضیه‌های گوناگونی وجود دارد. محقق می‌تواند با مطالعه دقیق آن‌ها و با ابداع فرضیه جدید به یک مطالعه تازه اقدام نماید. کافی است که یک موضوع ساده را انتخاب کنید و درباره آن مطالعات بسیاری انجام دهید و خودبه‌خود شما به یک نظریه یا فرضیه کاربردی می‌رسید.

4-2-5 استفاده از کتب تخصصی لاتین

سراسر کتب لاتین آکنده از مطالب ارزنده‌ای در مورد موضوعات خاص علمی است. بیان تئوری‌ها و نظریات علمی در کتب درسی و مرجع نیز می‌تواند زمینه مناسبی برای یافتن موضوع پایان‌نامه و رساله دکتری باشد. نکته قابل توجه اینکه هر چند وب‌سایت‌های متعددی در زمینه ارائه رایگان کتب تخصصی لاتین وجود دارند، ولی بهترین راه مراجعه به کتابخانه‌های دانشگاه‌های معتبر در سطح کشور و انتخاب کتب تخصصی لاتین مورد علاقه می‌باشد. چون معمولاً خرید کتاب لاتین برای دانشجو به خاطر گرانی آن مقدور نیست. در ادامه به معرفی چندین سایت کاربردی در زمینه دانلود رایگان کتب لاتین پرداخته می‌شود:

الف) سایت کتابخانه  Library Genesis

http://gen.lib.rus.ec/

این سایت، لیست بلند بالایی از موضوعات مختلفی چون؛ تکنولوژی، علمی، دارویی، سرگرمی، کتاب‌های داستانی، کمیک و... را روی سایت خود قرار داده است. امکان دانلود و مطالعه در این سایت با یک جستجوی ساده امکان‌پذیر است. صفحه اول سایت بسیار ساده و با سه باکس جستجو طراحی شده است. این سایت اطلاعات دارویی و کتاب‌های الکترونیکی در این زمینه بسیار دارد. اشکال(7-4 تا 9-4) نحوه دانلود رایگان از این سایت نشان می‌دهند.

ب) سایت دانلود رایگان کتاب‌ گوتنبرگ

http://www.gutenberg.org

سایت گوتنبرگ(شکل 40-4) که پروژه علمی بود که سالیان سال است که به کار خود ادامه داده و هر هفته اطلاعات و خدمات خود را بروز می‌کند. این پروژه با 42،000  کتاب شروع و اینک با بیش از 100.000 کتاب رایگان دیجیتال با موضوعات مختلف در همه زمینه‌ها ارائه می‌دهد:. شما می‌توانید کتاب‌های مورد نظر را دانلود، پرینت یا به صورت آنلاین آن‌ها را مطالعه کنید.

جدول (4-2): برخی از وب‌سایت‌های مهم در زمینه دانلود کتاب.

http://www.ebooks-space.com

http://www.bibliotastic.com/

http://aspdf.com

http://www.diesel-ebooks.com

http://www.readeasily.com

http://bookboon.com

http://www.planetebook.com

http://ebooks-search-engine.com

http://ebookjunkie.com/

http://www.ufindbook.com

http://bookzz.org/

http://en.bookfi.org/

http://www.libdl.ir/

[1] Sir Timothy John Berners-Lee